એક અજાણ્યા સર્જનની જિંદગીની વાતો
ડૉ.પુરુષોત્તમ મેવાડા,
એમ. એસ.
લોહી, પેશાબ, એક્સ રે જેવા રિપૉર્ટ ઉપર આંધળો વિશ્વાસ રાખનાર ડૉક્ટર અને દર્દી/સગાંને ચેતવવાં પડે એવું ડૉ. પરેશને જરૂરી લાગે છે.
એક આધેડ બહેન દુઃખાવા સાથે દાખલ થયેલાં. તપાસતાં તેમને Gall Bladder (પિત્તાશય)ની જગ્યાએ દુઃખાવો હતો. લીવર (કલેજું) મોટું થઈને સૂજી ગયું હતું, લોહીની ઊણપ અને હૃદયમાં પણ રૂમેટિક માઇટ્રલ સ્ટિનોસિસ (Rheumatic Mitral Stenosis)ને લીધે નુકસાન થયું હતું, અને જેને ડૉક્ટરો CCF કહે છે તે હતું. તપાસ્યા પછી બીજા રિપૉર્ટ સાથે ડૉ. પરેશે પેટની સોનોગ્રાફી કરાવી. રિપૉર્ટ આવ્યો કે દર્દીને ‘Acute Cholecystitis with Gall Stones’ છે. એનો અર્થ એ થાય કે ઑપરેશન કરવું પડે. પિત્તાશયની કોથળી કાઢી નાખવી પડે.
સારવાર ચાલુ કરી. Physicianનો અભિપ્રાય પણ લેવાયો, અને દર્દીનાં સગાં સહમત થતાં ડૉ. પરેશે ઑપરેશન કર્યું.
બે-ત્રણ દિવસ થયા, અને સારું થવામાં જ હતું, ત્યાં જ અચાનક દર્દીને Cardial Arrest (હૃદય બંધ પડવું) થયો અને ડૉ. પરેશે દર્દી ગુમાવ્યો. પણ મનને શાંતિ વળે ક્યાંથી? તેના મનમાં અનેક પ્રશ્નો ઘૂમરાઈ રહ્યા હતા.
૧. શું ઑપરેશન તાત્કાલિક કરવું જરૂરી હતું?
૨. USG (સોનોગ્રાફી)નો રિપૉર્ટ એ બતાવતો હતો કે CCF (હૃદય ફેઇલર)ને લીધે Liver પર અને પિત્તાશય ઉપર સોજો હતો. શું એ Acute Cholecystitis નહોતું?
ઘણા દિવસ સુધી આવા પ્રશ્નો મનમાં આવ્યા કરતા હતા. અંતે ડૉ. પરેશને સમજાયું, કે USG રિપૉર્ટમાં Acute Cholecystic હતું તે ખોટું હતું. જો કે એમાં Radiologistનો વાંક નહોતો. ત્યારથી તેને એ શીખવા મળ્યું, કે દર્દીની હકીકત, નામ, ઉંમર, સ્ત્રી/પુરુષ અને તારીખની માહિતી દર્દી સાથે ચેક કરીને જ ઑપરેશન કરવું. એમાં ઘણીવાર ભૂલો હોય છે.
એક બહેનને પાંચ મહિનાની પ્રેગનન્સી હતી, અને પેટમાં દુખાવો થતાં કોઈ સર્જને તાત્કાલિક ઑપરેશનની સલાહ આપેલી. તેઓ ડૉ. પરેશને બતાવવા માટે તેઓ ઘણે દૂરથી આવ્યાં હતાં. ડૉ. પરેશે રિપૉર્ટ જોયા તો પહેલી નજરે જ ખબર પડી કે રિપૉર્ટ તો કોઈ ભાઈના નામે બોલતો હતો! બહેનને તપાસતાં Appendicitis જેવું લાગ્યું નહીં. આ વાત દર્દીના સગાંને સમજાણી ત્યારે ડૉ. પરેશને ખૂબ આનંદ થયો, કે તેમણે ખોટા ઑપરેશનમાંથી એ બહેનને બચાવી લીધાં હતાં.
USG (સોનોગ્રાફી) આમેય ખૂબ અઘરી વસ્તુ છે. તેને વાંચતાં (Interpretation) ઘણા ડૉક્ટરો, Radiologist અજાણતાં/અનુભવ વગર ભૂલ કરે છે. એટલે સર્જને ખૂબ ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે.
એક રિપૉર્ટ એવો હતો કે જેમાં પુરુષના રિપૉર્ટમાં ‘Uterus is Normal’ લખેલું, અને એક બહેનની કોથળી (Uterus) કાઢી નાખ્યા પછી પણ ‘Uterus is Normal’ રિપૉર્ટ કરાયેલો જોયો છે.
આવું શા માટે બનતું હશે?
૧. ડૉક્ટર છાપેલા રિપૉર્ટ કમ્પ્યૂટરમાંથી કાઢે, અને તેમાં યોગ્ય સુધારો કરવાની કાળજી ન લે.
૨. ડૉક્ટરને બદલે ટેકનિશિયન રિપૉર્ટિંગ કરે.
૩. અનુભવનો અભાવ. દર્દીને બે-ત્રણ પ્રશ્નો પૂછીને ખાત્રી કરવાની અણઆવડત.
પરંતુ આવા કિસ્સામાં દર્દીને નુકસાન થાય, તેની સાથે-સાથે સર્જનને પણ ઘણું વધારે સહન કરવું પડતું હોય છે.
ઘણા એક્સ રે રિપૉર્ટમાં પણ નામ બદલાઈ જવું, જમણું-ડાબું કરી દેવું, વગેરે ભૂલો ડૉ. પરેશના ધ્યાનમાં આવી હતી, પણ ડૉ. પરેશે કોઈ ડૉક્ટરની વિરુદ્ધમાં ઊહાપોહ કર્યો ન હતો, પણ તેમને જાણ કરીને સમજાવ્યા હતા.
આપે જોયું હશે કે હવે દરેક લૅબોરેટરી કે એક્સ રેને લગતા રિપૉર્ટ આપ્યા પછી તેમાં નીચે ખાસ નોંધ હોય છે કે,
“Please correlate with clinical condition of patient.”
આ નોંધને ધ્યાનમાં લેવી ખૂબ જરૂરી છે.
ડૉ.પુરુષોત્તમ મેવાડાનો સંપર્ક mevadapa@gmail.com વિજાણુ ટપાલ સરનામે થઈ શકે છે.
વેબ ગુર્જરી 