ફિલ્મી ગીતોમાં વિવિધ વાદ્યોના પ્રદાન વિશેની શ્રેણી

પીયૂષ પંડ્યા, બીરેન કોઠારી

ગત કડીમાં વાયોલીનનો પ્રાથમિક પરિચય મેળવ્યા પછી તેનો સુપેરે ઉપયોગ થયો હોય તેવાં કેટલાંક ફિલ્મી ગીતો આપણે સાંભળ્યાં. આ કડીમાં કેટલાંક વધુ વાયોલીનપ્રધાન ગીતો.

મોટા ભાગે એવું થતું હોય છે કે ગીત સાંભળતી વખતે સાથ પૂરાવી રહેલાં વાદ્યોને અલગથી ઓળખી શકાતાં નથી. તે સમજવા માટે ઉષા ખન્નાના સંગીતનિર્દેશનમાં બનેલા ૧૯૬૧ની ફિલ્મ ‘લાલ બંગલા’ના એક ગીતને તેના મૂળ ધ્વનિમુદ્રણની જગ્યાએ તેની સ્ટેજ પરથી થયેલ રજૂઆત થકી માણીએ. આ ગીતને પુનીત શર્મા નામના આયોજક દ્વારા તૈયાર કરાયેલા કાર્યક્રમમાં ગોવીંદ મીશ્રા નામના ગાયક પ્રસ્તુત કરી રહ્યા છે. ગાયકીની ગુણવત્તાને અસલ સાથે સરખાવવાની ચેષ્ટા ન કરતાં ગીતની સાથે જે તે મુકામ પર વાયોલીન્સ વગાડી રહેલા સાજીંદાઓ ઉપર ધ્યાન આપવા અનુરોધ છે. આમ કરવાથી ક્લીપ માણ્યા પછી મૂળ ગીત સાંભળતી વેળા તેમાંના વાયોલીનના અંશો બરાબર પારખી શકાશે.

સને ૧૯૫૪ની ફિલ્મ ‘અમર’નાં નૌશાદનાં સ્વરબદ્ધ કરેલાં ગીતો ખુબ જ ગાજ્યાં હતાં. તે પૈકીના આ ગીતમાં અન્ય વાદ્યો સાથે વાયોલીનનો પણ કર્ણપ્રિય પ્રયોગ થયો છે.

ફિલ્મ ‘ઝનક ઝનક પાયલ બાજે’(૧૯૫૫)ના પ્રસ્તુત ગીતમાંનું વાયોલીનવાદન યાદગાર બની રહ્યું છે. સંગીત વસંત દેસાઈનું છે.

 

સન ૧૯૫૭માં પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ ‘પ્યાસા’ માટે સંગીતકાર સચીનદેવ બર્મને એકથી એક ચડીયાતી તરજો બનાવી હતી. તે પૈકીના પ્રસ્તુત ગીતમાં સાથ પૂરાવતું વાયોલીનવાદન માણીએ.

https://www.youtube.com/watch?v=vBTcsTd2kF0
મદનમોહનના સ્વરનિયોજનમાં બનેલું ફિલ્મ ‘અદાલત’ (૧૯૫૮)નું પ્રસ્તુત ગીત તેમની લાક્ષણિક શૈલીને ઉજાગર કરે છે.

સંગીતકાર ઈકબાલ કુરેશીનું નામ બહુ જાણીતું નથી. પણ તેમની બનાવેલી તરજો પરનાં ગીતો સાંભળીએ ત્યારે તેમની સર્જનાત્મક કાબેલિયતનો ખ્યાલ આવે. ૧૯૬૧માં પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ ‘બીંદીયા’નું આ ગીત વાયોલીનના ખુબ જ કર્ણપ્રિય અંશો ધરાવે છે.

 

૧૯૬૧માં જ પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ ‘છાયા’નું સંગીત સલિલ ચૌધરીએ તૈયાર કર્યું હતું. તેમણે પાશ્ચાત્ય સંગીતની અસર હેઠળ બનાવેલું એક મશહૂર ગીત સાંભળતાં વ્હેંત તેમાં ગાયકીની સાથે સંગત કરી રહેલાં વાયોલીન્સનો ખ્યાલ આવે છે. આ ગીતનો પૂર્વાલાપ/Prelude બીથોવનની સીમ્ફની નં.૪૦ પરથી પ્રેરિત હતો.

https://youtu.be/Q__-cYB1u18

ફિલ્મ ‘શોર’ (૧૯૭૨)નાં લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલનાં સ્વરબદ્ધ કરેલાં ગીતો બહુ જ લોકપ્રિય થયાં હતાં. આ સંગીતકાર બેલડીએ તેમની અનેક તરજોમાં વાયોલીન્સનો કુશળતાથી ઉપયોગ કર્યો છે. તેમની બનાવેલી ધૂનનું આ ગીત એકલ વાયોલીનના ખુબ જ કર્ણપ્રિય અંશો ધરાવે છે.

‘રફતાર’(૧૯૭૫) ખાસ સફળ ન ગણાવી શકાય તેવી ફિલ્મ હતી. પણ સોનીક-ઓમીના નિર્દેશનમાં બનેલું એ જ ફિલ્મનું એક ગીત આજ સુધી લોકપ્રિય બની રહ્યું છે. તે એક વાયોલીનપ્રધાન ગીત છે.

ફિલ્મ ‘બાતોં બાતોં મેં (૧૯૭૯)માં રાજેશ રોશનનું સંગીત હતું. તેનું એક હલકું ફુલકું ગીત માણીએ, જેમાં વાયોલીનના અંશો સ્પષ્ટપણે તારવી શકાય છે.

હવે એક દક્ષીણ ભારતીય ફિલ્મ ‘દલપતિ’ના હિન્દી સંસ્કરણ (૧૯૯૪)નું સંગીતકાર ઈલૈયા રાજાની તૈયાર કરેલી તરજ પરનું ગીત સાંભળીએ. આ ગીતમાં વાયોલીન્સના સૂર હિન્દી ફિલ્મી ગીતોમાં સાંભળવા મળે તેના કરતાં સાવ અલગ છે. એ કદાચ પાશ્ચાત્ય અને કર્ણાટકી શૈલીનો સમન્વય છે.

આમ, આ બે કડીમાં અપાયેલાં કેટલાંક નમૂનારૂપ ગીતો સાંભળતાં ખ્યાલ આવશે કે હિન્દી ફિલ્મી ગીતો માટે વાયોલીન લગભગ અનિવાર્ય કહી શકાય તેવું વાદ્ય છે. સંગીતપ્રેમી મિત્રો આના પરથી અન્ય ગીતોમાં પણ વાયોલીનનો સૂર માણી શકશે.

આવતી કડીમાં હિન્દી ફિલ્મી ગીતોમાં વાયોલીન્સનો ભરપૂર માત્રામાં ઉપયોગ કરનાર સંગીતકાર બેલડીનાં કેટલાંક ગીતો.

 

નોંધ :

૧) તસવીરો નેટ પરથી તેમ જ વાદનની અને ગીતોની લિન્ક્સ યુ ટ્યુબ પરથી તેનો વ્યવસાયિક ઉપયોગ નહીં થાય તેવી બાંહેધરી સહિત સાભાર લીધી છે.

૨) અહીં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં રસબિંદુ માત્ર અને માત્ર ચોક્કસ વાદ્ય છે. ગીત-સંગીત-ફિલ્મ કે અન્ય કલાકારોનો ઉલ્લેખ જાણીબૂઝીને ટાળ્યો છે.

૩) અહીં મૂકાયેલાં ગીતોની પસંદગી લેખકોની પોતાની છે. આ યાદી સંપૂર્ણ હોવાનો દાવો પણ નથી કે તે માટેનો ઉપક્રમ પણ નથી. તેથી અમુક ગીત કેમ ન મૂક્યું કે ચોક્કસ ગીત રહી ગયાની નોંધ લેવાને બદલે આ શ્રેણીના હેતુવિશેષનો આનંદ માણવા ભાવકમિત્રોને અનુરોધ છે.

સંપર્ક સૂત્રો :

શ્રી પિયૂષ પંડ્યા : ઈ-મેલ: piyushmp30@yahoo.com
શ્રી બીરેન કોઠારી : ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com