ફિલ્મી ગીતોમાં વિવિધ વાદ્યોના પ્રદાન વિશેની શ્રેણી

પીયૂષ પંડ્યા, બીરેન કોઠારી

પિયાનો તેના ભવ્ય દેખાવ અને વિશિષ્ટ અવાજને લઈને વાદકોમાં અને વાદ્યસંગીતના ચાહકોની પસંદગીમાં શાશ્વત ધોરણે ઊંચું સ્થાન ધરાવે છે. પિયાનો વિશેની પહેલી કડીમાં કેટલાંક ગીતો માણ્યા પછી બીજી કડીમાં વધુ ગીતો સાંભળીએ. આ કડીની શરૂઆત કરીએ એક વરિષ્ઠ પિયાનોવાદક બ્રાયન સેલીસે વગાડેલી બે યાદગાર ફિલ્મી ગીતોની ધૂનથી.

સચીન દેવ બર્મનના સંગીતનિર્દેશનમાં બનેલા ફિલ્મ ગાઈડ(૧૯૬૪)ના શાસ્ત્રીય ગીતની ધૂન….

ફિલ્મ બ્રહ્મચારી(૧૯૬૮)ના શંકર-જયકિશનના સંગીતમઢ્યા ગીતની ધૂન….

આ બન્ને ક્લીપ્સ ધ્યાનથી માણતાં ખ્યાલ આવશે કે બ્રાયન સેલીસની આંગળીઓ વાદ્યની કળો ઉપર કોઈ બેલે નૃત્યાંગનાની સ્ફૂર્તીથી ફરી રહી છે! પેઢીઓથી ચાલી આવતી માન્યતા કે કલાકારની આંગળીઓ લાંબી અને પાતળી હોવી જોઈએ, તેને માટે આ કલાકાર એક પડકાર છે. સાથે સાથે પિયાનોના સૂરનો પણ શ્રોતાઓને ખ્યાલ આવશે.

હવે કેટલાંક પિયાનોપ્રધાન ફિલ્મી ગીતો….

નૌશાદના સ્વરનિયોજનમાં બનેલાં ફિલ્મ ‘બાબુલ’ (૧૯૫૦)નાં ગીતો ખુબ જ લોકપ્રિય થયાં હતાં. પ્રસ્તુત ગીતના પૂર્વાલાપ/Preludeમાં ખુબ જ કર્ણપ્રિય પિયાનોવાદન છે.

શંકર-જયકિશને ફિલ્મ ‘કઠપૂતલી’ (૧૯૫૭) માટે બનાવેલા ગીતમાં યાદગાર પિયાનોવાદન સાંભળવા મળે છે.

૧૯૬૩માં પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ ‘ગુમરાહ’માં રવિનું સંગીતનિર્દેશન હતું. તે ફિલ્મનું પિયાનોપ્રધાન ગીત સાંભળીએ.

શંકર-જયકિશને રાજકપૂરની ફિલ્મો માટે બનાવેલાં મોટા ભાગનાં ગીતોમાં બહોળા વાદ્યવૃંદનો સમાવેશ રહેતો હતો. પણ એવાં ગીતોમાં એક ચોક્કસ વાદ્યનો ઉપયોગ એવી રીતે કરાયો હોય કે સમગ્ર ગીત ઉપર તેનો પ્રભાવ જણાઈ આવે. ફિલ્મ ‘સંગમ’(૧૯૬૪)ના પ્રસ્તુત ગીતમાં પિયાનોની હાજરી અન્ય વાજીંત્રો ઉપર હાવી થઈ જતી અનુભવી શકાય છે.

૧૯૬૪માં જ પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ ‘શગૂન’માં સંગીતકાર ખય્યામે યાદગાર ગીતો આપ્યાં હતાં. તે પૈકીના જગજીત કૌરે ગાયેલા આ ગીતમાં પિયાનોની હાજરી સતત અનુભવાતી રહે છે.

ફિલ્મ ‘લવ ઈન ટોકયો’ (૧૯૬૬)ના પ્રસ્તુત ગીતમાં લતા મંગેશકરની ગાયકી વધારે પ્રભાવશાળી છે કે પિયાનોવાદન તે નક્કી કરવું અઘરું છે. સ્વરનિયોજન શંકર-જયકિશનનું છે.

૧૯૬૭ની ફિલ્મ ‘રામ ઔર શ્યામ’ના નૌશાદના નિર્દેશનમાં તૈયાર થયેલા આ ગીતમાં પિયાનોનો રોચક પ્રયોગ થયો છે.

શંકર-જયકિશનના સંગીતનિર્દેશનમાં બનેલા ફિલ્મ ‘બ્રહ્મચારી’ (૧૯૬૮)ના પ્રસ્તુત ગીતમાં વૈવિધ્યપૂર્ણ વાદ્યવૃંદ અને કોરસની જમાવટ વચ્ચે પિયાનોનો આગવો પ્રભાવ જણાઈ આવે છે.

https://youtu.be/hBxp3O0PNE4
૧૯૬૯ની ફિલ્મ ‘વિશ્વાસ’ના આ ગીતમાં સમયસમયે પિયાનોના અંશ સંભળાયા કરે છે. સંગીત કલ્યાણજી-આણંદજીનું છે.

અગાઉ જણાવ્યા મુજબ ૧૯૭૦માં ઈલેક્ટ્રોનીક કળવાદ્યોના આગમન પછી મૂળ પિયાનોના વાદનને સમાવતાં ગીતો ભાગ્યે જ સાંભળવા મળ્યાં છે. પણ, સુખદ અપવાદરૂપે અત્યારના સમયના કેટલાક સંગીતકારોએ તેનો ઉપયોગ કર્યો છે, ઉદાહરણરૂપે ત્રણ ગીતો માણીએ.

રાહુલ દેવ બર્મનના નિર્દેશનમાં સ્વરબદ્ધ થયેલા ફિલ્મ ‘મુક્તિ’ (૧૯૭૭)ના આ ગીતમાં પિયાનો આંશિક રીતે જ વાગે છે પણ તે ટૂકડાઓ ખુબ જ કર્ણપ્ર્રિય છે.

૧૯૮૫ની ફિલ્મ ‘મેરી જંગ’ના પ્રસ્તુત ગીત માટે લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલે અસલ પિયાનોનો આગ્રહ રાખ્યો હતો.

https://www.youtube.com/watch?v=hYPktmwYA-g
૨૦૧૮ની ફિલ્મ ‘અંધાધૂન’માં નાયકને પિયાનોની મરમ્મત કરનાર વ્યવસાયિક તરીકે રજૂ કર્યો છે. પિયાનોને તો ફિલ્મની વાર્તાનું એક પાત્ર હોય તે રીતે ઉપસાવ્યો છે. અમિત ત્રીવેદીએ બનાવેલી તર્જ ઉપર બનેલું એક ગીત માણીએ, જેની શરૂઆત જ પિયાનોવાદનથી થાય છે.

આજના સમયમાં બેશક, ફિલ્મી વાદ્યવૃંદોમાં પિયાનોનું ચલણ ઓછું થઈ ગયું છે. પણ, તેના ભવ્ય દેખાવ અને અતિશય પ્રભાવશાળી સ્વરને લીધે હજી પણ પિયાનોનો પ્રભાવ સહેજેય ઓછો થયો નથી તેની પ્રતીતિ આ ગીતથી થાય છે. આવનારા સમયમાં પણ ચાહકોના મનમાં પિયાનોનું ચોક્કસ સ્થાન બન્યું રહે તેને માટેનાં કારણો મળતાં જ રહેશે એવી આશા રાખીએ.

નોંધ :

૧) તસવીરો નેટ પરથી તેમ જ વાદનની અને ગીતોની લિન્ક્સ યુ ટ્યુબ પરથી તેનો વ્યવસાયિક ઉપયોગ નહીં થાય તેવી બાંહેધરી સહિત સાભાર લીધી છે.

૨) અહીં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં રસબિંદુ માત્ર અને માત્ર ચોક્કસ વાદ્ય છે. ગીત-સંગીત-ફિલ્મ કે અન્ય કલાકારોનો ઉલ્લેખ જાણીબૂઝીને ટાળ્યો છે.

૩) અહીં મૂકાયેલાં ગીતોની પસંદગી લેખકોની પોતાની છે. આ યાદી સંપૂર્ણ હોવાનો દાવો પણ નથી કે તે માટેનો ઉપક્રમ પણ નથી. તેથી અમુક ગીત કેમ ન મૂક્યું કે ચોક્કસ ગીત રહી ગયાની નોંધ લેવાને બદલે આ શ્રેણીના હેતુવિશેષનો આનંદ માણવા ભાવકમિત્રોને અનુરોધ છે.

સંપર્ક સૂત્રો :

શ્રી પિયૂષ પંડ્યા : ઈ-મેલ: piyushmp30@yahoo.com
શ્રી બીરેન કોઠારી : ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com