વ્યાવસાયિક આરોગ્ય અને સલામતી
જગદીશ પટેલ
ઇ.એસ.આઇ કાયદાનો પરિચય:
એમ્પ્લોઈઝ સ્ટેટ ઈન્સ્યોરન્સ એક્ટ, 1948 (કામદાર રાજ્ય વીમા કાયદો, ૧૯૪૮)એ ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુનું સ્વપ્ન હતું. તે ઈચ્છતા હતા કે બ્રિટનની નેશનલ હેલ્થ સર્વીસ (NHS) જેવી આ સેવા હોય. કાયદામાં જોગવાઈ કર્યા મુજબ, ESI કોર્પોરેશનની રચના કરવામાં આવી હતી જેની પાસે કાયદાનો અમલ કરવાની જવાબદારી છે. નાણાકીય વ્યવસ્થા સાથે, રાજ્ય સરકારો વીમેદાર વ્યક્તિઓ (IPs) અને તેમના પરિવારોને દવાખાનાઓ અને હોસ્પિટલો દ્વારા આરોગ્ય સંભાળ સેવાઓ પૂરી પાડે છે. રાજ્ય સરકાર દ્વારા અધિસુચીત ભૌગોલીક વિસ્તારોને આ કાયદો લાગુ પડે છે. અધીસૂચિત વિસ્તારોમાં ૧૦ કે તેથી વધુ કામદારોને રોજગારી આપતા એકમો આ કાયદા હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે. આ એકમો માં કામ કરતા અને રૂ. ૨૧,૦૦૦ કે તેથી ઓછી કમાણી કરતા કર્મચારીઓને કાયદા હેઠળ આવરી લેવામાં આવે છે. મોટાભાગના રાજ્યોમાં ઉત્પાદન એકમો ઉપરાંત સિનેમા હોલ, દુકાનો અને અન્ય સંસ્થાઓ આવરી લેવામાં આવી છે. કેટલાક રાજ્યોમાં ખાનગી શાળાઓ અને તબીબી સંસ્થાઓ પણ આવરી લેવામાં આવી છે. મંત્રી, શ્રમ અને રોજગારની અધ્યક્ષતા હેઠળ, ભારત સરકાર દ્વારા કામદાર રજ્ય વીમા નીગમના બોર્ડની રચના કરવામાં આવે છે જે સર્વોચ્ચ નિર્ણય લેતી સંસ્થા છે. બોર્ડમાં રાજ્ય સરકારના પ્રતિનિધિઓ, માલીકોના પ્રતિનિધિઓ અને કર્મચારીના પ્રતિનિધિઓ હોય છે.
NDA સરકાર હેઠળ થયેલા મુખ્ય ફેરફારો:
એનડીએ સરકાર હેઠળ તેઓએ સૌપ્રથમ જાહેર કર્યું કે ESIC.2 હેઠળ ESI હોસ્પિટલોના પથારીઓની પથારીની ચાદર દરરોજ બદલવામાં આવશે અને તે દિવસ માટે અલગ-અલગ રંગની હશે જેથી કરીને બેડશીટ બદલાઈ કે કેમ તે જાણવામાં સરળતા રહે. આ નિર્ણય જાહેર કરતા મોટા મોટા હોર્ડિંગ્સ સમગ્ર ભારતમાં લગાવવામાં આવ્યા હતા. હોર્ડિંગ્સમાં જે જણાવવામાં આવ્યું ન હતું તે એ હતું કે દેશમાં જે ૧૫૪ ESI હોસ્પિટલ છે જેમાંથી માત્ર ૪૮ ESI કોર્પોરેશન દ્વારા સંચાલીત હોસ્પીટલો છે અને આ નિર્ણય માત્ર ESIC સંચાલિત હોસ્પિટલો માટે જ છે. માર્ચ ૨૦૧૭ સુધી ESIC સંચાલિત હોસ્પિટલોની સંખ્યા ૩૬ જ હતી. આ સૂચવે છે કે વધુને વધુ હોસ્પિટલો ESI કોર્પોરેશનના સીધા નિયંત્રણ હેઠળ લાવવામાં આવી છે. તે સિવાય તેઓએ અસંગઠિત ક્ષેત્રમાં કામદારોને કવરેજ આપવા માટે યોજના શરૂ કરી. તત્કાલિન શ્રમ મંત્રી બંડારુ લક્ષ્મણ દ્વારા હૈદરાબાદમાં આ યોજના શરૂ કરવામાં આવી હતી. એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે હૈદરાબાદ અને દિલ્હીના ઓટો રિક્ષા ચાલકો તેમજ ઘરેલુ કામદારોને આ યોજના હેઠળ આવરી લેવામાં આવશે. લોન્ચ ઈવેન્ટમાં માત્ર બે જ કામદારોને આવરી લેવામાં આવ્યા હતા અને હવે તેના વિશે કોઈ વાત કરતું નથી. જો કે આ યોજના હેઠળ આવરી લેવાયેલા કામદારોએ નકકી કરેલ ફાળૉ ભરવા સામે તેમને માત્ર તબીબી લાભ જ આપવાના હતા જેમાં કામદારોને કોઇ આકર્ષણ ન હતું તેથી આ યોજના સફળ નીવડી નહી. ૨૦૧૫માં સરકારે જાહેર કર્યું કે બાંધકામ કામદારોને ESI કાયદા હેઠળ લાવવામાં આવશે. બાંધકામ ઉદ્યોગે ESI કાયદા હેઠળ બાંધકામ કામદારોના સમાવેશ સામે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, તેમના પર કલ્યાણ સેસ વસૂલવામાં આવી રહ્યો છે અને સરકારે GST દાખલ કરતી વખતે “એક રાષ્ટ્ર એક કર” વચન આપ્યું હતું, તે ESI ફાળો એકત્રિત કરવા માટે અન્યાય થશે. તેઓએ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી જે હાલ સુનાવણી હેઠળ છે. અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોને ESI સેવાઓ કેવી રીતે વિસ્તૃત કરવામાં આવશે તે અંગે કોઈ ચર્ચા થઈ નથી.
NDA-2 દરમિયાન બે મોટા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે. તેના કવરેજ હેઠળ વધુ વિસ્તારોનો સમાવેશ કરવા માટે ESIC એ પસંદ કરેલા સમગ્ર જિલ્લાઓને આવરી લેવાનું નક્કી કર્યું. તેમાં વધુને વધુ જિલ્લાઓ ઉમેરાઈ રહ્યા છે. હવે સામાજિક સુરક્ષા કોડ પછી, ESI એક્ટ હેઠળ વિસ્તારને આવરી લેવા માટે કોઈ સૂચનાની જરૂર રહેશે નહીં.
બીજો મોટો ફેરફાર એ છે કે પ્રીમિયમના દરમાં ધરખમ ઘટાડો કરવામાં આવ્યો છે. ૧ જુલાઈ, ૨૦૧૯ થી, નોકરીદાતાઓ માટે પ્રીમિયમ (યોગદાન) ૪.૭૫% થી ઘટાડીને ૩.૨૫% કરવામાં આવ્યું છે અને કર્મચારીઓ માટે ઘટાડો ૧.૭૫% થી ૦.૭૫% છે. કોર્પોરેશને જાહેર કર્યું કે હવે તેમને વધારે પૈસાની જરૂર નથી.
તેમના બજેટ ભાષણ દરમિયાન અરુણ જેટલીએ જાહેર કર્યું કે ESI હવે ફરજિયાત રહેશે નહીં પરંતુ સ્વૈચ્છિક રહેશે. પરંતુ બાદમાં તેનો અમલ થયો ન હતો. નિર્મલા સીતારામને તેના બજેટ ભાષણોમાં બે વખત જાહેર કર્યું છે કે ESI સમગ્ર ભારતમાં આવરી લેવામાં આવશે પરંતુ તે કેટલો સમય લાગી શકે છે તે અંગે મૌન છે. હવે આ રિપોર્ટ નોંધે છે કે, “વિઝન-૨૦૨૨ ઘડવામાં આવ્યું છે જેમાં ૨૦૨૨ સુધીમાં સમગ્ર રાષ્ટ્રમાં ESI સ્કીમને વિસ્તારવાની દરખાસ્ત કરવામાં આવી છે.” આપણે હવે ૨૦૨૩માં પ્રવેશી ચુક્યા છીએ તે યાદ રહે.
૨૦૧૭ – ૧૮ના વાર્ષિક અહેવાલની મુખ્ય વિશેષતાઓ:
- નાણાકીય વર્ષ ૨૦૧૬ ના અંત સુધીમાં ૩૯૩ જિલ્લાઓ સંપૂર્ણ રીતે આવરી લેવામાં આવ્યા હતા જ્યારે વર્ષ ૨૦૧૮ ના અંત સુધીમાં ૫૨૬ જિલ્લાઓ ભરણ કવરેજ હેઠળ છે. ૧૩૩ જિલ્લાઓને આંશિક રીતે અથવા આવરી લેવામાં આવ્યા નથી તેમાંથી સંપૂર્ણપણે આવરી લેવામાં આવ્યા છે. જો કે, સંપૂર્ણ જિલ્લાઓને આવરી લેવાની ગતિ ધીમી કરવામાં આવી છે. નાણાકીય વર્ષ ૨૦૧૭ -૧૮માં ૨૪ જિલ્લાઓને સંપૂર્ણ કવરેજ હેઠળ લાવવામાં આવ્યા હતા. ૨૪માંથી, હરિયાણામાં, ૨ પશ્ચિમ બંગાળમાં અને એક ત્રિપુરામાં છે.
- તેમની આવકની આવક ૧૬,૮૫૨. ૩૮ કરોડથી વધીને રૂ.૨૩,૪૮૦.૩૭ કરોડ થઈ છે, જે ૬,૬૨૭.૯૯ કરોડનો વધારો સુચવે (૩૯.૩૨%) છે. છે. આ આવક સામે તેમનો મહેસૂલ ખર્ચ રૂ.૯,૭૨૭.૭૧ કરોડથી ઘટીને રૂ.૯,૧૬૧.૩૬ કરોડ થયો છે, જે રૂ.૫૬૬.૩૫ કરોડ (૫.૮૨%)નો ઘટાડો સુચવે છે.
- વર્ષ ૨૦૧૬ -૧૭ માં તેમની આવક રૂ.૧૬,૮૫૨.૩૮ કરોડ હતી તેની સામે તેમનો ખર્ચ રૂ.૯,૭૨૭.૭૧ કરોડ હતો. રૂ.૭,૧૩૪.૬૭ કરોડ (૪૨.૩૩%) બિનખર્ચાયેલી રકમ હતી. વર્ષ ૨૦૧૭-૧૮માં તેમની આવક રૂ.૨૩,૪૮૦.૩૭ કરોડ અને ખર્ચ રૂ.૯,૧૬૧.૩૬ કરોડ હતો. રૂ. ૧૪,૩૧૯.૦૧ કરોડ (૬૦.૯૮%) વણવપરાયેલા રહ્યા.
- વર્ષ ૨૦૧૬-૧૭માં તેઓએ તે વર્ષમાં તેમની આવકના ૫૭.૭૨% ખર્ચ કર્યા જ્યારે વર્ષ ૨૦૧૭-૧૮માં તેઓએ તેમની આવકનો ૩૯.૦૧% ખર્ચ કર્યો.
- રોકડ લાભની ચૂકવણી પરનો તેમનો ખર્ચ રૂ.૧,૧૫૧૭.૯૩ કરોડથી ઘટીને રૂ.૬૪૨.૮૪.84 કરોડ થયો છે, જે રૂ. ૮૭૫.૦૯ કરોડ (૫૭.૬૫%) ઘટાડો સુચવે છે.
- તેમનો વહીવટી ખર્ચ રૂ.૧,૭૩૨.૦૨ કરોડથી ઘટીને રૂ.૧,૦૩૧.૦૬ કરોડ થયો છે, જે રૂ.૭૦૦.૦૬ કરોડ (૪૦.૪૭%)નો ઘટાડો થયો છે.
- તબીબી લાભ પરનો તેમનો ખર્ચ રૂ.૬,૨૫૬.૫૭ કરોડથી વધીને રૂ.૬,૮૬૭.૭૩ કરોડ થયો, રૂ.૬૧૧.૧૬ કરોડ (૯.૭૬%)નો વધારો થયો છે.
- વિવિધ મુખ્ય ત્રણ હેડ પર તેમનો ખર્ચ નીચે મુજબ રહ્યો:
| બજેટ હેડ | 2016-17 | 2017-18 | ||
| Rs. in crore | % of total expenditure in the year | Rs. in crore | % of total expenditure in the year | |
| રોકડ લાભ ચુકવણી ખર્ચ | 1517.93 | 15.6 | 642.84 | 7.01 |
| તબીબી લાભ પાછળ થયેલ ખર્ચ | 6256.67 | 64.31 | 6867.73 | 74.96 |
| વહીવટી ખર્ચ | 1732.02 | 17.8 | 1031.06 | 11.25 |
રોકડ લાભોમાં માંદગીનો લાભ (માંદગીને કારણે વેતનમાં થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ, (તબીબી અધિકારી દ્વારા પ્રમાણિત રજા), અસ્થાયી વિકલાંગતા લાભ (વૉક પર અકસ્માતના પરિણામે કામ પરથી ગેરહાજરીને લીધે વેતનમાં થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ) અને કાયમી અપંગતા લાભ, (કામને સ્થળે થયેલ અકસ્માતના પરિણામે આવેલ અથવા વ્યવસાયીક રોગને કારણે આવેલ કાયમી અપંગતા માટે આજીવન પેન્શન)), આશ્રિત લાભ (કામને સ્થળે ફરજ દરમિયાન અને વ્યવસાયિક રોગને કારણે વીમેદાર કામદારના મૃત્યુના કિસ્સામાં વીમાધારક વ્યક્તિના કાનૂની વારસદારને આજીવન પેન્શન). રસપ્રદ વાત એ છે કે આ રોકડ લાભો પરનો ખર્ચ ૧૫.૬% થી ઘટીને ૭.૦૧% થઈ ગયો છે. એ પણ નોંધવું જોઈએ કે તેમનો મોટો ખર્ચ તબીબી લાભ પર છે એટલે કે તબીબી સંભાળ પૂરી પાડવા માટેનો ખર્ચ વધ્યો છે જ્યારે રોકડ લાભો પરનો ખર્ચ ઓછો થયો છે. મોટી રકમ ખર્ચવામાં આવતી હોવા છતાં વીમાધારકો દ્વારા થતી મોટાભાગની ફરિયાદો નબળી તબીબી સંભાળ સેવાઓ સંબંધિત હોય છે. જ્યારે કામદારો અને ટ્રેડ યુનિયનો અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોને ESI કાયદા હેઠળ આવરી લેવાની માંગ કરે છે, ત્યારે તેઓ કહે છે કે તબીબી સંભાળ નબળી રહેવા દો, રોકડ લાભો પર વીમાધારક કામદારોનો અધિકાર હશે. અહીં આપણે જોઈએ છીએ કે રોકડ લાભ એ તેમના ખર્ચનો બહુ નાનો ભાગ છે.
- આપણે નોંધવું જોઈએ કે બંને વર્ષોમાં તેમનો વહીવટી ખર્ચ રોકડ લાભો પરના તેમના ખર્ચ કરતાં પણ વધારે છે.
- તબીબી લાભ પરનો ખર્ચ ૧૬-૧૭માં ૪ ગણો અને ૧૭ -૧૮માં રોકડ લાભો પરના ખર્ચ કરતાં ૧૦ ગણો વધુ છે. અમને ખબર નથી કે મેડિકલ કેર પર ૧૦ કરોડનો ખર્ચ વધારે થવાનું કારણ શું હતું અને તેનું પરિણામ શું આવ્યું? શું તે નવા આવરી લેવામાં આવેલા વિસ્તારોમાં સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે હતું?
- એક વર્ષમાં નોકરીદાતાઓની સંખ્યા ૮,૯૮,૧૩૮ થી વધીને ૧૩,૩૩,૭૩૦ થઈ. ૧૭ -૧૮ દરમિયાન નવા ૪,૩૫,૫૯૨ નોકરીદાતાઓ નોંધાયા હતા જેમાં ૪૮.૫% નો વધારો નોંધાયો છે.
- કામદારોની સંખ્યા ૨૯૩.૨૧ લાખથી વધીને ૩૧૧.૧૯ લાખ થઈ. એક વર્ષમાં ૧૭.૯૮ લાખ કામદારો ઉમેરાયા જે ૬.૧૩%નો વધારો સુચવે છે. (કર્મચારીઓ તે છે જેઓ રોજગારમાં છે અને જેઓ પોતાના પગારમાંથી વીમા માટેનો ફાળો આપી રહ્યા છે). કર્મચારીઓની સંખ્યામાં વધારો માલીકોની સંખ્યા સાથે મેળ ખાતો નથી.
- વીમાધારક વ્યક્તિઓની સંખ્યા ૩૧૯.૬૩ લાખથી વધીને ૩૪૩.૩૧ લાખ થઈ છે. એક વર્ષમાં ૨૩.૬૮ લાખ કામદારો ઉમેરાયા હતા. (વીમાધારક વ્યક્તિઓમાં કર્મચારીઓ તેમજ PDB અથવા આશ્રિત લાભ જેવા રોકડ લાભો મેળવનારાઓનો સમાવેશ થાય છે; પાછળથી બે યોગદાન આપી શકશે નહીં). છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં તે બમણાથી પણ વધુ થઈ ગયો છે.
- વીમાધારક મહિલાઓની સંખ્યા ૪૦.૯૦ લાખથી વધીને ૪૫.૪૨ લાખ થઈ, ૪.૫૨ લાખનો વધારો સુચવે છે.
- કુલ લાભાર્થીઓની સંખ્યા વધીને ૧૩.૩૨ કરોડ થઈ ગઈ છે.
- ESI હોસ્પિટલોની સંખ્યા ૧૫૧ થી વધીને ૧૫૪ થઈ.
- ESI દવાખાનાઓની સંખ્યા ૧૪૮૯થી વધીને ૧૫૦૦ થઇ. કુલ ૧૧ દવાખાનાઓનો વધારો થયો. એમ માનીએ કે નવા ઉમેરાયેલા ૧૭.૯૮ લાખ નવા કામદારો માટે આ દવાખાના ઉમેરાયા છે – ઉમેરાયેલા દર ૧.૬૩ લાખ નવા કામદારો માટે એક દવાખાનું. ડિસ્પેન્સરી ખોલવા માટેની માર્ગદર્શિકા મુજબ, “સામાન્ય રીતે ૩,૦૦૦ આઈપી ફેમિલી યુનિટ માટે બે ડોક્ટર ડિસ્પેન્સરી, ૫,૦૦૦ આઈપી ફેમિલી યુનિટ માટે ૩ ડોક્ટર ડિસ્પેન્સરી અને ૧૦,૦૦૦ આઈપી ફેમિલી યુનિટ્સ માટે ૫ ડોક્ટર ડિસ્પેન્સરી ખોલવી જોઈએ.” તમામ વિસ્તારોમાં ૫૦૦૦ આઈપી છે તેમ માનીએ, તો આ માર્ગદર્શિકા મુજબ ૬૦૦૦ થી વધુ દવાખાનાઓ હોવા જોઈએ.
- વીમા તબીબી અધિકારીઓની સંખ્યા ૭૮૨૮ થી વધીને ૭૯૦૮ થઈ, ૮૦ નો વધારો. ESIC મેડિકલ કોલેજો ચલાવી રહી છે અને તેમ છતાં તેઓ જરૂરી તબીબી અધિકારીઓની નિમણૂક કરવામાં અસમર્થ છે.
- વર્ષ દરમિયાન કારાવી નીગમે 60 નિરીક્ષણ કચેરીઓ બંધ કર્યા પછી, હવે ૩૪૧` નિરીક્ષણ કચેરીઓ બચી છે. શ્રમ સુવિધા પોર્ટલ પછી આ ઓફિસો વધુ ઉપયોગી નથી એમ કહેવાયું છે અનેતે કારણે આ કચેરીઓ બંધ કરેલી છે. શ્રમ સુવિધા પોર્ટલની મદદથી ૧૫,૧૪૧ તપાસ હાથ ધરવામાં આવી હતી, એમ આ અહેવાલ નોંધે છે.
- વર્ષ દરમિયાન કોર્ટ દ્વારા ૮૭૧ ફરિયાદોનો નિકાલ કરવામાં આવ્યો હતો. ૩૧ -૩ -૧૮ સુધીમાં ૧૨,૨૩૭ ફરિયાદો કોર્ટ સમક્ષ નિકાલ માટે પડતર છે. રિપોર્ટમાં નિકાલ કરાયેલી ફરિયાદોના ચુકાદા અંગે કોઈ માહિતી આપવામાં આવી નથી. ૧૦ ફરિયાદો પાછી ખેંચી લેવામાં આવી હતી.
- તેઓએ રોકડ લાભો પર રૂ. ૬૪૨.૮૪ કરોડ ખર્ચ્યા જે અગાઉના વર્ષ કરતા ૯૩૫.૦૯ કરોડ (૬૧.૬%) ઓછા હતા. જો કર્મચારીઓ અથવા વીમાધારક વ્યક્તિઓની સંખ્યામાં ઘટાડો ન થાય તો આ સિદ્ધિ શી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે? આ રકમ ૩૬.૯૭ લાખ લાભાર્થીઓને ચૂકવવામાં આવી હતી.
- જોકે ESIC એ ૧૬ – ૧૭ ની સરખામણીએ ૧૭ -૧૮માં રોકડ લાભો પર ઘણો ઓછો ખર્ચ કર્યો હતો, પરંતુ તેણે માંદગીના લાભ પર વધુ ખર્ચ કર્યો હતો (રોકડ લાભો પૈકીનો એક લાભ) ૧૭ -૧૮માં માંદગીના લાભ પર ખર્ચ રૂ.૪૧૦.૪૨ લાખ હતો જે અગાઉના વર્ષ કરતાં ૮૩.૧૭ લાખ વધુ હતો. વર્ષ ૧૫ -૧૭ માટે સરેરાશ દૈનિક લાભનો દર રૂ.૨૫૧.૪૩3 હતો જે વધીને રૂ.૨૬૦.૧૯ થયો છે તે આ ઊંચા ખર્ચનું કારણ હોઈ શકે છે. એ નોંધવું રસપ્રદ રહેશે કે દર વર્ષે કર્મચારી દીઠ માંદગીના લાભના દિવસોની સરેરાશ સંખ્યા ૦.૩૩ થી ઘટીને ૦.૨૯ થઈ ગઈ છે. આ ESIC વધુ જાગ્રત અને કાર્યક્ષમ હોવાનું સાબિત કરે છે પરંતુ કોઈ જાણતું નથી કે આ સફળતા મેળવવા માટે કર્મચારીઓએ ESIC માટે કેટલો ભોગ આપ્યો હશે.
| Year | Average no. of sickness benefit days per employee per annum |
| 1980-81[1] | 8.0 |
| 1990-91[2] | 2.42 |
| 1998-99[3] | 2.07 |
| 2005-06[4] | 1.34 |
| 2006-07[5] | 1.12 |
| 2014-15[6] | 0.45 |
| 2015-16[7] | 0.37 |
| 2016-17[8] | 0.33 |
| 2017-18[9] | 0.29 |
| 2018-19[10] | 0.28 |
| 2019-20[11] | 0.27 |
ESIS મેડિકલ ઓફિસરો પર માંદગીના પ્રમાણપત્રોને શક્ય તેટલું ઓછું રાખવાનું સતત દબાણ કરવામાં આવે છે. ડિસ્પેન્સરી IMO પાસે ૩દિવસથી વધુ સમય માટે પ્રમાણપત્ર આપવાની સત્તા નથી અને જો કર્મચારી માંદગીને લંબાવવા માટે તબીબી અધિકારી પાસે રજુઆત કરે, તો તેને હોસ્પિટલના નિષ્ણાત પાસે રીફર કરવામાં આવે છે. ફક્ત નિષ્ણાતના અભિપ્રાયના આધારે, માંદગીનો સમયગાળો વધારી શકાય છે. જો નિષ્ણાત ચોક્કસ સમયગાળા કરતાં વધુ સમય માટે માંદગીને લંબાવવાનું વિચારે છે, તો કર્મચારીને તબીબી રેફરી પાસે મોકલવામાં આવે છે જે ESI કોર્પોરેશન દ્વારા નિયુક્ત કરવામાં આવે છે અને તે સેવા માટે તેને મહેનતાણું ચૂકવવામાં આવે છે. રેફરીનો અભિપ્રાય જ કર્મચારીને મદદ કરી શકે છે. બહેતર શાસન માટે બિનજરૂરી ખર્ચ પર નિયંત્રણ રાખવું સારું છે. પરંતુ તે ભૂલી જાય છે કે આ કાયદો મૂળભૂત રીતે “આપવા” માટે છે અને દબાવવા માટે નથી. માંદગી લાભના નિયમ મુજબ કર્મચારીને પ્રથમ બે દિવસની રજા માટે ચૂકવણી કરવાની હોતી નથી, જેને “પ્રતીક્ષા સમય” ગણવામાં આવે છે. જો કર્મચારીને ત્રણ દિવસનો આરામ આપવામાં આવે તો તેને માત્ર એક દિવસના વેતનના ૭૦% ચૂકવવામાં આવશે. ૩ દિવસ માટે કર્મચારીનું વેતન એમ્પ્લોયર દ્વારા ચૂકવવામાં આવશે નહીં. તેથી, કોઈ પણ કર્મચારી માત્ર ૩ દિવસનો આરામ કરવા માંગતો નથી અને લાંબા સમય સુધી આરામ માટે તેણે હોસ્પિટલમાં નિષ્ણાતની મુલાકાત લેવી પડશે. બાકીના સમયગાળાની માંગ કરવા માટે કર્મચારીને નિરુત્સાહિત કરવાના માર્ગો અને માધ્યમો છે.
- ૨૦૧૬ ૧૭ દરમિયાન ૨૪૧.૨૫ લાખ કર્મચારીઓ કામ પર અકસ્માતનો ભોગ બન્યા હતા જ્યારે ૨૦૧૭ -૧૮ દરમિયાન આ સંખ્યા વધીને ૩૦૨.૧૯ લાખ થઈ હતી – વધુ ૬૦.૯૪ લાખ કામદારો અકસ્માતનો ભોગ બન્યા હતા. અકસ્માતનો ભોગ બનનાર કામદારને કામદાર રાજ્ય વીમા નીગમ કામચલાઉ વિકલાંગતા લાભ અથવા TDB ચૂકવશે. ESICએ ૨૦૧૬ ૧૭માં આ લાભ ચુકવવા પેટે રૂ.૯,૮૭૩.૧૫ લાખનો ખર્ચ કર્યો હતો જ્યારે ૨૦૧૭ -૧૮માં તેણે રૂ.૯,૨૧૮.૨૦ લાખ – અગાઉના વર્ષ કરતાં રૂ.૬૫૪.૯૫ લાખ ઓછા ખર્ચ્યા હતા, જોકે વધુ કામદારો અકસ્માતોનો ભોગ બન્યા હતા. ૨૦૧૬ -૧૭માં વાર્ષિક પ્રતિ કર્મચારી લાભ ૦.૧૪ હતો જે ૨૦૧૭ -૧૮માં ઘટીને ૦.૧૦ થયો હતો.
- ૨૦૧૬ -૧૭ માં કાયમી વિકલાંગતાના લાભ માટેના દાવેદારો ૨૫૭,૬૫૩ હતા જે ૨૦૧૭ -૧૮માં વધીને ૨૬૯,૩૫૪ થયા – વધુ ૧૧,૯૬૭ નવા દાવા. આ બે વર્ષમાં ESI કાયદા હેઠળ આવરી લેવામાં આવતા કર્મચારીઓની સંખ્યામાં વધારો થયો છે, છતાં દાવેદારોનો દર નીચે જાય છે, દર ૧,૦૦૦ કર્મચારીઓ માટે ૨૦૧૬ ૧૭માં ૦.૪૮ દાવેદારો હતા જે ૨૦૧૭ -૧૬માં ઘટીને ૦.૪૦ થઈ ગયા છે. ESIC એ ૨૦૧૬ -૧૭માં રૂ.૨૫,૨૯૩/૦૫ લાખનો ખર્ચ કર્યો હતો જે ૨૦૧૭ -૧૮માં વધીને રૂ.૨૬,૮૧૫.૫૧ લાખ થયો હતો.
- કામ પર અથવા વ્યવસાયિક રોગમાં અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામેલા કર્મચારીઓના કાનૂની વારસદારને આશ્રિત લાભ ચૂકવવામાં આવે છે. ૨૦૧૪માં સફળ દાવાઓની સંખ્યા ૯૬,૩૩૩ હતી જે ૨૦૧૯માં વધીને ૧,૧૪,૯૬૬ થઈ ગઈ હતી. પરંતુ જો આપણે ૨૦૧૬ -૧૭ અને ‘૧૭ -૧૮ના આંકડા જોઈએ તો અનુક્રમે ૧૭૯૬ અને ૧૭૩૯ – ૫૭ ઓછા હતા. જીવલેણ અકસ્માતોની સંખ્યા ઘટી જવી એ સારી નિશાની છે. જો કે કાર્યસ્થળે અકસ્માતો ઘટાડવામાં ESICની અમુક ભૂમિકા હોય છે પરંતુ તેઓ કાયદાએ આપેલ ભૂમિકા ભાગ્યે જ ભજવે છે. આ આંકડાઓ અકસ્માતમાં થઇ રહેલો ઘટાડો સુચવે છે જે માત્ર કાયદા હેઠળ આવરી લેવામાં આવતા એકમો અને વિસ્તારો માટે છે. તેમ છતાં, આવા આંકડા આનંદ આપે છે.
- રાજીવ ગાંધી શ્રમિક કલ્યાણ યોજના હેઠળ, બેરોજગાર થતા કર્મચારીઓને બેરોજગારી ભથ્થું ચૂકવવામાં આવે છે. આ બહુ પ્રચારિત સ્કીમ નથી અને ઓછા લોકો જાણે છે અને ઓછા દાવાઓ છે. પરંતુ, ડેટા સૂચવે છે કે જાગૃતિ વધી રહી છે. ‘૧૬ ૧૭માં ૫૦૮ દાવા હતા જે ‘૧૭ -૧૮માં વધીને ૫૯૧ થયા. ‘૧૬ -૧૭માં રૂ.૩.૭૨ કરોડના ખર્ચ સામે, ESIC એ ‘૧૭ -૧૮માં રૂ.૪.૨૬ કરોડનો ખર્ચ કર્યો હતો. જો દાવાની પ્રક્રિયા સરળ બનાવવામાં આવે તો વધુ કામદારો લાભનો દાવો કરી શકે છે. દાવેદારોને ઘણા બધા દસ્તાવેજો માંગવામાં આવે છે અને દાવાની ચકાસણી કરવા માટે માલીકે પણ દસ્તાવેજો રજુ કરવા પડે છે અને જો માલીક દસ્તાવેજો રજુ કરવામાં નિષ્ફળ જાય, તો કર્મચારીને લાભ મળે નહીં.
- ESIC એ રૂ. ૭૦૦.૯૬ કરોડ વહીવટી ખર્ચમાં બચાવ્યા. ‘૧૬ ૧૭ માં તે રૂ.૧,૭૩૨.૦૨ કરોડ હતું જે ઘટીને રૂ.૧,૦૩૧.૦૬ કરોડ થતો હતો. વહીવટમાં સુધારો થયો છે કે નહીં તે જોવાનું રહે.
- ‘૧૬ ૧૭માં મહેસૂલી આવક રૂ.૧૬,૮૫૨.૩૮ કરોડ હતી જે વધીને રૂ.૨૩,૪૮૦.૩૭ કરોડ થઈ છે – રૂ. ૬,૬૨૭.૯૯ કરોડનો વધારો. મહેસૂલ આવકમાં નોકરીદાતાઓ અને કર્મચારીઓના યોગદાન, વ્યાજ, દંડ, ભાડું વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
- તેમની આવકની આવક અને મહેસૂલ ખર્ચની સરખામણી નીચેના કોષ્ટકમાં જોઈ શકાય છે:
| વર્ષ | ખર્ચ | મહેસુલી આવક | ખર્ચ બાદ કરતાં વધેલી રકમ | આવક અને વધેલી રકમનો ગુણોત્તર | |||||
| તબીબી ખર્ચ | રોકડ લાભ ચુકવવા પાછળ થયેલ ખર્ચ | વહીવટી ખર્ચ | કુલ | ||||||
| 2012 | 2858.87 | 681.85 |
|
4187.79 | 8393.55 | 4205.76 | 50.11 | ||
| 2013 | 4058.13 | 761.17 |
|
5645.42 | 10138.63 | 4493.21 | 44.32 | ||
| 2014 | 4859.9 | 598.69 | 1028.02 | 6486.61 | 11909.44 | 5422.83 | 45.53 | ||
| 2015 | 5714.34 | 681.57 |
|
7606.33 | 13588.58 | 5982.25 | 44.02 | ||
| 2016 | 6112.97 | 703.98 | 1390.63 | 8207.58 | 14372.22 | 6164.64 | 42.89 | ||
| 2017 | 6256.57 | 1517.93 |
|
9506.54 | 16852.38 | 7345.84 | 43.58 | ||
| 2018 | 6867.73 | 642.84 |
|
8541.63 | 23480.37 | 14938.74 | 63.62 | ||
આવકમાં થયેલ વધારો નીચેના કોઠામાં જોવાથી સમ્જાશે
| વર્ષ | મહેસુલી આવક કરોડમાં | અગાઉના વર્ષ કરતાં થયેલ વધારો કરોડમાં | વધારો % માં |
| 2012 | 08393.55 | ||
| 2013 | 10138.63 | 1745.08 | 20.79 |
| 2014 | 11909.44 | 1770.81 | 17.47 |
| 2015 | 13588.58 | 1679.14 | 14.10 |
| 2016 | 14372.22 | 0783.64 | 05.77 |
| 2017 | 16852.38 | 2480.16 | 17.26 |
| 2018 | 23480.37 | 6627.99 | 39.33 |
૬ વર્ષના ગાળામાં તેમની આવક રૂ.૮,૩૯૩.૫૫ કરોડથી વધીને રૂ.૨૩,૪૮૦.૩૭ કરોડ થઈ હતી. રૂ.૧૫,૦૮૬.૮૨ કરોડનો વધારો, માત્ર ૬ વર્ષમાં (૧૭૯.૭૪74%નો વધારો). તેની સામે આ સમયગાળામાં ખર્ચમાં ૪,૩૫૩.૮૪ કરોડનો (૧૦૩.૯૭7%) વધારો જ નોંધાયો છે.
- ESI (કેન્દ્રીય) નિયમો, 1950ના નિયમ 31-A હેઠળ વહીવટી ખર્ચની ટકાવારી કુલ આવકના ૧૫% તરીકે નક્કી કરી છે. ‘૧૬ ૧૭માં વહીવટી ખર્ચ ૧૦.૨૮8% હતો જ્યારે ‘૧૭ ૧૮માં તે ઘટીને ૪.૩૯% થયો હતો. ESIC દ્વારા કામે રખાયેલા કર્મચારીઓની કુલ સંખ્યા ૧૯,૪૨૧ છે જે તબીબી અને પેરામેડિકલ સ્ટાફને બાકાત રાખે છે જે તેમના સીધા નિયંત્રણ હેઠળ નથી પરંતુ રાજ્ય સરકારોના નિયંત્રણ હેઠળ છે.
- ESI દવાખાનાઓ અને હોસ્પિટલોની મુલાકાત લેતા દર્દીઓની સંખ્યા ઘટી રહી છે. 16-17માં દર ૧૦૦૦ કર્મચારી માટે ૩૮૯ નવા દર્દીઓ નોંધાયા હતા પરંતુ ‘૧૭ ૧૮માં તે સંખ્યા ઘટીને ૨૮૩ થઈ ગઈ હતી. એ જ રીતે ‘૧૬ ૧૭માં વર્ષ દરમીયાન ૧૦૦૦ કુટુંબ (IP) એકમ દીઠ દર ૧૦૦૦0 કુટૂંબે ૪૧૪ નવા દર્દીઓ નોંધાયા હતા પરંતુ ૧7૧૮માં તે સંખ્યા ઘટીને ૩૨૨ થઈ ગઈ હતી. આ શું સૂચવે છે? શું આ વસ્તીના સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો થઈ રહ્યો છે અને ઓછા લોકોને તબીબી સારવારની જરૂર છે? કે પછી વધુને વધુ કામદારો ESI સેવાઓમાંથી વિશ્વાસ ગુમાવી રહ્યા છે? શું કામદારોની આર્થિક સ્થિતિમાં સુધારો થયો છે કે જેથી તેઓ ખાનગી તબીબો પાસેથી સેવાઓ લેતા થયા છે?
- હોસ્પિટલના બેડ ઓક્યુપન્સીની સ્થિતિ શું છે? ESI કોર્પોરેશન ૩૬ હોસ્પિટલો ચલાવે છે જ્યાં ઓક્યુપન્સી ૬૮% છે જ્યારે રાજ્ય આરોગ્ય વિભાગ સંચાલિત હોસ્પિટલોમાં ૪૧% ઓક્યુપન્સી છે. સરેરાશ બેડ ઓક્યુપેન્સી ૫૨% છે. તે સ્પષ્ટ છે કે ESIS હોસ્પિટલોમાં ઓછા કામદારો જાય છે. ESIS હોસ્પિટલો માટે ESIS હોસ્પિટલોમાં જ સેવાઓ પૂરી પાડવા કરતાં દર્દીઓને સરકારી હોસ્પિટલોમાં રીફર કરવા તે ખૂબ જ સામાન્ય છે. રેફરલ્સનું ઓડિટ થવું જોઈએ.
- ૩.૧૧ કરોડ કામદારોમાંથી માત્ર ૨૧,૨૦૦ (૬.૮%) ને કૃત્રિમ અંગો અને શ્રવણ સહાય, ચશ્મા, કેલિપર્સ, ઇન્ટ્રાઓક્યુલર લેન્સ, સ્પાઇનલ સપોર્ટ વગેરે જેવા ઉપકરણો આપવામાં આવ્યા હતા. સામાન્ય રીતે જ્યારે તબીબી નિષ્ણાત ભલામણ કરે ત્યારે તેઓ બિલની ભરપાઈ કરે છે. દરો એટલા જૂના અને ઓછા હોય છે કે ઓછા લોકો લાભ લે છે. બજાર દરો અનુસાર દરોમાં સુધારો કરવાની જરૂર છે અથવા ESIC એ આ સાધનો ખરીદીને પુરા પાડવા જોઈએ.
- ESIC બોર્ડે રાજ્યોમાં સ્ટેટ ઓટોનોમસ બોડી/ESI સોસાયટીઓની રચના માટેના પ્રસ્તાવને મંજૂરી આપી હતી પરંતુ ૨૦૨૧ સુધીમાં અમે હજુ સુધી આવી કોઈ સોસાયટીઓ રચાઈ હોવાનું સાંભળ્યું નથી. એમ થાય તો રાજ્ય સરકારનું નીયંત્રણ ઘટે અને વીમેદારોને વધુ સારી સેવા મળવાની સંભાવના ઉભી થાય.
- હોસ્પિટલની સ્થિતિ: કર્ણાટકના બેલગામમાં ૫૦ બેડની હોસ્પિટલ છે જેમાં માત્ર ૧% જેટલી પથારી જ વપરાય છે. મુંબઈમાં વરલીમાં ૩૦૦ બેડની હોસ્પિટલમાં પથારી વપરાશનો દર ૨% નોંધાયો છે. ગુજરાતમાં જામનગરમાં ૮% ઓક્યુપન્સી નોંધાઇ છે. ચેન્નાઈમાં ૬૪૬ બેડની હોસ્પિટલની ઓક્યુપન્સી ૨૧% છે. દિલ્હીમાં હોસ્પિટલો – રોહિણી અને ઝિલમિલ (બંને ૩૦૦ બેડ) ની ઓક્યુપન્સી અનુક્રમે ૬૬% અને ૬૨% છે. બજબાજ (પ.બંગાળ)માં ૩૦૦ બેડની હોસ્પિટલમાં ૮૫% ઓક્યુપન્સી છે જ્યારે આંધ્રમાં તિરુપતિ (૫૦ બેડ), દિલ્હીમાં ઓખલા (૨૧૬ બેડ), તેલંગાણામાં એસએસ સનથનગર (૧૦૦ બેડ) અને પંજાબમાં લુધિયાણા (૨૬૨ બેડ)માં ૧૦૧ – ૧૦૩% જેટલી ઓક્યુપન્સી નોંધાઈ છે.
- આંધ્રપ્રદેશમાં ૫ હોસ્પિટલોમાંથી માત્ર એકમાં ૨૯% ઓક્યુપન્સી છે જ્યારે બાકીની હોસ્પિટલોની સરેરાશ ઓક્યુપન્સી ૯૪.૭૫% છે. ચંદીગઢ, આસામ અને બિહારમાં તેમની પાસે માત્ર એક જ હોસ્પિટલ છે અને અનુક્રમે ૭૨%, ૭૪% અને ૮૨% ઓક્યુપન્સી ધરાવે છે. ગોવામાં પણ માત્ર ૧૭% ઓક્યુપન્સી સાથે એક હોસ્પિટલ છે. દિલ્હીમાં સરેરાશ ૭૭.૫% ઓક્યુપેન્સી સાથે ૪ હોસ્પિટલો છે. ગુજરાતમાં ૧૨ હોસ્પિટલો છે જેમાંથી એક હોસ્પિટલનો ડેટા આપવામાં આવ્યો નથી. બાકીની હોસ્પિટલોની ઓક્યુપન્સી સરેરાશ ૩૩.૩૬% છે. પ.બંગાળની ૧૪ હોસ્પિટલોની ઓક્યુપન્સી સરેરાશ ૮૨.૦૭% છે જે તમામ રાજ્યોમાં શ્રેષ્ઠ છે ત્યારબાદના ક્રમે તમિલનાડુ ૯ હોસ્પિટલોની ઓક્યુપન્સી સરેરાશ ૬૩.૪% સાથે આવે છે.
- હોસ્પીટલમાં પથારીદીઠ ખર્ચનો ડેટા પણ રસપ્રદ છે. તે યુપીમાં પિપરીમાં રૂ.૩૭/- અને બજાબાજમાં રૂ.૯૯૨/- છે. સૌથી મોંઘું કદાચ હિમાચલ પ્રદેશમાં પરવાનુ છે જ્યાં ૫૦ બેડની હોસ્પિટલ માટે પથારી દીઠ રૂ.૨,૮૩,૫૬૬/- ખર્ચ છે. યુપીના શાહિબાદમાં પથારી દીઠ ખર્ચ રૂ.૬૨,૦૬૬/- છે જ્યારે રાજસ્થાનના ભીવાડીમાં રૂ. ૯૪,૩૬૨/- પ્રતિ પથારી છે. પશ્ચિમ બંગાળમાં ૧૪ હોસ્પિટલો માટે પથારી દીઠ સરેરાશ ખર્ચ રૂ.૨,૫૧૩/- આવે છે જ્યારે તમિલનાડુ માટે આ રકમ રૂ.૨,૭૦૨/- થાય છે.
- ૨૬ રાજ્યોમાં ૨,૭૩,૬૮,૬૬૦ કર્મચારીઓ માટે તેમની પાસે ૧,૪૯૬ દવાખાનાઓ છે. દર ૧૮,૨૯૪ કર્મચારીઓ માટે એક દવાખાનું છે. સિક્કિમ અને ચંદીગઢમાં ૨-૨ દવાખાનાઓ (સૌથી ઓછી) થી લઈને તમિલનાડુમાં ૨૧૬ દવાખાનાઓ (સૌથી વધુ) છે. આસામ અને પુર્વોત્તર ભારતમાં તે દર ૫૫૦૧ કર્મચારીઓ (સૌથી ઓછા) માટે એક દવાખાનું છે અને ચંદીગઢમાં દર ૧,૦૮,૩૫૦ કર્મચારીઓ માટે એક દવાખાનું છે. કેરળ બીજા ક્રમે છે (દર ૩,૯૧૮ કર્મચારીઓ માટે એક દવાખાનું), બાવીસમા ક્રમે પ.બંગાળ અને દિલ્હી ૨૪મા ક્રમે છે (દર ૫૧,૬૫૫ કર્મચારીઓ માટે એક દવાખાનું) અને મહારાષ્ટ્ર ૨૫મા ક્રમે છે (દર ૬૪,૧૫૦ કર્મચારીઓ માટે એક દવાખાનું). નોંધાયેલા કર્મચારીઓની સંખ્યા મહારાષ્ટ્રમાં સૌથી વધુ નોંધાયેલા કામદારો – ૪૧,૬૯,૮૦૦ – સાથે પ્રથમ ક્રમે અને તમિલનાડુ ૩૮, ૬૮, ૭૬૦ કર્મચારીઓ સાથે બીજા ક્રમે છે.
- ESI કોર્પોરેશને “વ્યવસાયિક સ્વાસ્થ્ય સુધારવા” માટે નોડલ સંસ્થા તરીકે કાર્ય કરવા માટે વ્યવસાયિક આરોગ્ય, પર્યાવરણ અને સંશોધન સંસ્થા (IOHER) ની સ્થાપના કરી છે. તેમ છતાં તેના દસ્તાવેજ જાહેર કરે છે કે તમામ ESI હોસ્પિટલો વ્યવસાયિક આરોગ્ય કેન્દ્ર તરીકે કાર્ય કરશે! તેઓ દિલ્હી, કોલકાતા, મુંબઈ, ચેન્ના ખાતેના ૫ ઝોનલ વ્યવસાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રો સાથે ચાલુ રાખે છે.
| રોગ | 2016-17 | 2017-18 | નોંધ | ||
| વીમા કામદારો પૈકી | કુંટૂંબના સભ્યો પૈકી | વીમા કામદારો પૈકી | કુંટૂંબના સભ્યો પૈકી | ||
| ફેફસાંનો ટીબી | 0.33 | 0.34 | |||
| ફેફસાં સીવાયના અંગોનો ટીબી | 0.14 | 0.19 | |||
| એક્યુટ હીપેટાઇટીસ બી | 0.08 | 0.09 | |||
| મુત્રાશયનું કેન્સર | 0.02 | 0.05 | |||
| કુપોષણ અંગેની બીમારીઓ | 0.49 | 0.50 | |||
| દારુના સેવનની કારણે થયેલી માનસીક બીમારીઓ | 0.22 | `0.30 | |||
| ઝામર | 0.12 | 0.14 | |||
| મહીલાના જનનાંગ ઉતરી પડવા | 0.14 | 0.17 | 0.15 | 0.12 | |
| અચાનક થયેલ ગર્ભપાત | 0.06 | 0.13 | 0.08 | 0.28 | |
| ગર્ભધારણ, પ્રસુતી અને પ્રસુતી બાદના ૬ અઠવાડીયા દરમિયાન શોથ (Oedema), પેશાબમાં પ્રોટીન જવું, (Proteinuria) અને હાયપર્ટેંસીવ બીમારીઓ | 0.05 | 0.08 | 0.09 | 0.09 | |
| આંખ અને ઓરબીટની બીમારીઓ | 0.58 | 0.75 | 0.67 | 0.62 | |
| હોઠ, ગળૂં અને મોં ના કેંસર | 0.10 | 0.30 | 0.11 | 0.09 | |
પેટ, આંતરડા, યક્રુત અને પિત્ત નળીઓ, ગુદામાર્ગ,ગુદા અને ગુદાનળી, સ્વાદુપિંડ, ત્વચા, સ્તન, ગર્ભાશયનું મુખ, શ્વાસનળી, શ્વાસનળી અને ફેફસા વગેરેના જીવલેણ કેંસરના બનાવોમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. કામદારોમાં ‘૧૬ -૧૭માં ડાયાબિટીસ ૧૭.૫૮ હતો જે ‘૧૭ ૧૮માં ઘટીને ૧૩.૧૩ થયો હતો. સ્થૂળતા ૦.૫૪ થી ૦.૩૭, બ્લડ પ્રેશર ૧૪.૦૮ થી ૧૦.૧૩, કિડની ફેલ્યોર ૦.૪૪ થી ૦.૧૫5, HIV ૦.૦૨ થી ૦.૦૦ સુધી ઘટાડો નોંધાયો છે. (૧૭૮) ન્યુમોકોનિઓસિસ એ એકમાત્ર વ્યવસાયિક રોગ છે જે આપણે સૂચિમાં શોધી શકીએ છીએ. ન્યુમોકોનિઓસિસની ઘટનાઓ ૦.૨૯ થી ૦.૧૦ સુધી ઘટી છે. પરિવારના સભ્યોમાં પણ તેમને આ રોગ જોવા મળે છે તે આશ્ચર્યની વાત છે. તે ‘૧૬ ૧૭માં ૦.૩૯ જેટલું ઊંચું હતું જે ‘૧૭ -૧૮માં ઘટીને ૦.૨૯ થયું હતું. પરિવારના સભ્યોને આ રોગ કેવી રીતે અને શા માટે થયો તેની તપાસ કરવાની તાત્કાલિક જરૂર છે. ચાલો નીચેનો કોઠો જોઈએ
| રોગ | વર્ષ | વીમા કામદારોમાં | કુટૂંબના સભ્યોમાં |
| સીલીકોસીસ અને કામને કારણે થતા ફેફસાના અન્ય રોગો | 95-96[12] | 1.2 | 1.7 |
| 96-97[13] | 0.5 | 1.2 | |
| સીલીકોસીસ અને કામને કારણે થતા ફેફસાના અન્ય રોગો | 05-06[14] | 0.43 | 0.58 |
| 06-07[15] | 0.70 | 0.32 | |
| ન્યુમોકોનીઓસીસ | 14-15[16] | 0.77 | 0.58 |
| 15-16[17] | 0.26 | 0.39 | |
| 16-17[18] | 0.29 | 0.39 | |
| 17-18[19] | 0.10 | 0.29 | |
| 18-19[20] | 0.17 | 0.21 | |
| 19-20[21] | 0.36 | 6.73 |
હવે જો આ દર હોય તો ખરેખર કેટલા કામદારો આ રોગોથી પીડાતા હશે? જુઓ નીચેનો કોઠોઃ
| વર્ષ | વીમા કામદારોની સંખ્યા | દર ૧૦૦૦ વીમા કામદારે સીલીકોસીસ/ન્યુમોકોનીઓસીસ | સીલીકોસીસ/ન્યુમોકોનીઓસીસ થી પીડાતા કામ્દારોની વાસ્તવીક અંદાજીત સંખ્યા |
| 1996 | 6613400 | 1.2 | 7936 |
| 1997 | 7731650 | 0.5 | 3865 |
| 2006 | 8400526 | 0.43 | 3612 |
| 2007 | 9238530 | 0.7 | 6466 |
| 2015 | 17954970 | 0.77 | 13825 |
| 2016 | 18921250 | 0.26 | 4919 |
| 2017 | 29321060 | 0.29 | 8503 |
| 2019 | 31118680 | 0.17 | 5290 |
| 2020 | 34111140 | 0.36 | 12291 |
આ ચિંતાજનક ડેટા છે. ESIC એ વર્ષ મુજબ, રાજ્ય મુજબ, ઉદ્યોગ મુજબની વિગતો સાથે બહાર આવવાની જરૂર છે, શું આ કામદારોની માહીતી સત્તાવાળાઓને આપવામાં આવી હતી? અને શું આ બધાએ કાયદા હેઠળ કાયમી અપંગતા લાભનો દાવો કર્યો હતો અને મેળવ્યો હતો. ESICને પરિવારના સભ્યોમાં જોવા મળતા સિલિકોસિસ/ન્યુમોકોનિઓસિસના જવાબોની જરૂર છે, જેઓ સામાન્ય રીતે બિન-કામદારો છે અને જો સિલિકોસિસ/ન્યુમોકોનિઓસિસનો દર આટલો ઉંચો હોય – કામદારો કરતાં પણ વધારે હોય તો – તો સંપર્કના સ્ત્રોતને શોધવા માટે ગંભીર પ્રયાસો હાથ ધરવા જરૂરી છે.
[1]P.462,Local Office Manual, 3ed Edition
[2]-Ibid-
[3]-Ibid –
[4]P.171, Annual Report, 2006-07
[5] -Ibid –
[6] P.94, Annual Report, 2015-16
[7]P.94, Annual report, 2015-16
[8]P.83, Annual report, 2017-18
[9] -Ibid –
[10]P.82, Annual report,2019-20
[11]– Ibid –
[12]P.59, Annual report, 1996-97
[13]-Ibid –
[14]P.129, Annual Report,2006-07
[15]-Ibid-
[16]P.69, Annual report 2015-16
[17]– Ibid –
[18]P.56, Annual Report, 2016-17
[19]P.55, Annual report 2017-18
[20]P.53, Annual Report, 2019-20
[21]-Ibid –
શ્રી જગદીશ પટેલના વિજાણુ સંપર્કનું સરનામું: jagdish.jb@gmail.com || M – +91 9426486855
વેબ ગુર્જરી 