ટાઈટલ સોન્‍ગ

બીરેન કોઠારી

સચીન દેવ બર્મનની સંગીતરચનાઓ અવશ્ય ગમે છે, પણ સૌથી વધુ ગમતો હોય તો તેમનો સ્વર. તેમના ગાયનમાં એક શિસ્તબદ્ધ ગાયક પાસે હોય એવી સુંવાળપ નથી, અને એ જ બાબત તેમના સ્વરને અનન્યતા બક્ષે છે. સહેજ બરછટપણું પણ સૂરીલું લાગે છે. ઘણી વાર તેમના અમુક ઉચ્ચારો એક વખતમાં ન સમજાય એમ બને, પણ તેની એક જુદી મઝા છે. હિન્દી ફિલ્મોમાં તેમણે ગાયેલાં સાવ મર્યાદિત ગીતો માટે ગુરુ રજનીકુમાર પંડ્યાએ પ્રયોજેલો શબ્દ ‘કલાવિવેક’ એકદમ સચોટ છે.

મઝા એવી કે આવા બરછટ સ્વરમાં પણ અમુક ગીતોમાં તેમના ભાગે નાયિકાના મનોભાવોનું આલેખન કરવાનું આવ્યું છે. આવાં ગીત સાંભળતાં લાગે કે બરછટપણામાં કોમળ ભાવોના આલેખનને દાદા બર્મન જેટલો ન્યાય કદાચ ભાગ્યે જ કોઈ ગાયક આપી શક્યા હોત!

આવું એક સદાબહાર, અતિ પ્રિય ગીત એટલે ‘અમર પ્રેમ’નું ‘ડોલી મેં બિઠાઈ કે કહાર’. ૧૯૭૧માં રજૂઆત પામેલી ‘અમર પ્રેમ’નું સંગીત ખરા અર્થમાં સદાબહાર છે. શક્તિ ફિલ્મ્સ નિર્મિત, શક્તિ સામંત દિગ્દર્શીત, ફિલ્મમાં રાજેશ ખન્ના, શર્મિલા ટાગોર, ઓમ પ્રકાશ, સુજીત, બિંદુ, મદન પુરી સહિત અનેક કલાકારો હતા. આનંદ બક્ષીએ લખેલાં કુલ છ ગીતોને રાહુલ દેવ બર્મને સ્વરબદ્ધ કર્યાં હતાં અને એકે એક ગીત કર્ણપ્રિય! અલબત્ત, ‘ડોલી મેં બિઠાઈ કે કહાર’ની ધૂન ખુદ સચિન દેવ બર્મનની બનાવેલી હતી. કિશોરકુમાર અને રાહુલ દેવ બર્મનની કારકિર્દીનાં શ્રેષ્ઠ કહી શકાય એવાં ગીતો આ ફિલ્મમાં હતાં. ‘રૈના બીત જાય’ અને ‘બડા નટખટ હૈ યે કૃષ્ણકનૈયા’ લતા મંગેશકરે ગાયેલાં હતાં. ‘ચિનગારી કોઈ ભડકે’, ‘કુછ તો લોગ કહેંગે’ અને ‘યે ક્યા હુઆ, કૈસે હુઆ, કબ હુઆ’ કિશોરકુમાર દ્વારા ગવાયેલાં હતાં.

સંગીતકાર પિતાપુત્ર: (ડાબેથી) સચીન દેવ અને રાહુલ દેવ બર્મન

દાદા બર્મનના સ્વરમાં ગવાયેલા ‘ડોલી મેં બિઠાઈ કે કહાર’ નો ઉપયોગ  ટાઈટલ સોન્‍ગ તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. આ ગીતમાં નાયિકાની પરિસ્થિતિનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. ગીતના આરંભે કહારોના ઉદ્‍ગારનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. દાદા બર્મનના સ્વરમાં આ ગીતની અસર અનેક ગણી વધી જાય છે.

તેના શબ્દો આ મુજબ છે:

हो रामा रे, हो ओ रामा
डोली में बिठाई के कहार – (२)

लाए मोहे सजना के द्वार
ओ ओ…डोली में बिठाई के कहार

बीते दिन खुशियों के चार,
देके दु:ख मन को हजार
ओ ओ…डोली में बिठाई के कहार

मर के निकलना था ओ..ओ..
मर के निकलना था घर से साँवरिया के
जीते जी निकलना पड़ा
फूलों जैसे पाँवों में, पड़ गए छाले रे
काँटों पे जो चलना पड़ा
पतझड़…ओ बन गई पतझड़….
ओ बन गई पतझड़ बैरन बहार
डोली में बिठाई के कहार

जितने हैं आँसू मेरी ओ..
जितने हैं आँसू मेरी अँखियों में उतना
नदिया में नाहीं रे नीर
ओ लिखनेवाले तूने लिख दी ये कैसी मेरी
तूटी नैया जैसी तक़दीर
रूठा माझी,
ओ माझी
रूठा माझी,
ओ माझी रे,
रूठा माझी तूटी पतवार
डोली में बिठाई के कहार

ટાઈટલ અહીં પૂરાં થાય છે, અને ટાઈટલ ગીત પણ. આ ગીતનો વધુ એક અંતરો ફિલ્મમાં અન્યત્ર વાગે છે, જેના શબ્દો આ મુજબ છે.

तूटा पहले ये मन,
तूटा पहले मन अब चूड़ियाँ तूटी,
हुए सारे सपने यूँ चूर
कैसा हुआ धोखा, आया पवन का झोंका
मिट गया मेरा सिंदूर
लुट गए,
ओ रामा लुट गए,
ओ रामा मेरे लुट गए
सोलह सिंगार

डोली में बिठाई के कहार
लाए मोहे सजना के द्वार
ओ ओ…डोली में बिठाई के कहार

અહીં આપેલી લીન્ક પર ટાઈટલ વખતનું ગીત સાંભળી શકાશે. એટલી ખાત્રી કે આ ગીત એક વખત સાંભળીને ધરવ નહીં થાય. વારંવાર સાંભળ્યા પછી પણ મનમાં એ સતત ગૂંજતું રહેશે.

 

(તસવીરો નેટના અને વિડીયો ક્લીપો યુ ટ્યૂબના સૌજન્યથી)

શ્રી બીરેન કોઠારીનાં સંપર્ક સૂત્રો:
ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com
બ્લૉગ: Palette (અનેક રંગોની અનાયાસ મેળવણી)