ફરી કુદરતને ખોળે
જગત કીનખાબવાલા
ભારત, એશિયા, આફ્રિકા જેવા ઉષ્ણ પ્રદેશમાં નાનો પતરંગો વ્યાપક પ્રમાણમાં જોવા મળે પણ બહુ ઓછા લોકો તેને નામથી ઓળખે. *પતરંગો* ઘણા પ્રકારના હોય છે. તેના રંગરૂપને કારણે ગુજરાતીમાં તે પતરંગો તરીકે ઓળખાય અને તેના રંગ અને ખોરાક ને કારણે અંગ્રેજીમાં તે *ગ્રીન બી ઈટર* તરીકે ઓળખાય. ખુબ સુંદર રંગવાળું આ પક્ષી ભારતના ૧૭ કોમન બર્ડ્સ માનું એક પક્ષી છે. સામાન્યતઃ બધે જોવા મળે પણ જોઈને બહુ ઓછા લોકો તેને નામથી ઓળખી શકે. આ નીલ ગગનના પક્ષીઓનું પક્ષી જગત એક પ્રકૃતિની અદભુત દેન છે. કેટલા બધા વિવિધ જાતના પક્ષીઓ છે! દુનિયામાં આશરે ૯૦૦૦ જેટલા વિવિધ પક્ષીઓ છે જેમાંથી ભારતવર્ષમાં આશરે ૩૬૦ જાતના પક્ષી જોવા મળે છે. પક્ષી એક જ એવો જીવ છે જે લાંબા સમય સુધી અને લાંબા અંતર સુધી ઉડી શકે છે.
સપાટ અને સૂકો પ્રદેશ પતરંગાને વધારે માફક આવે છે અને તે કારણે શિયાળામાં અને વર્ષા ઋતુમાં નજીકના ઉષ્ણ પ્રદેશમાં જતા રહે છે. આ કારણે કેટલાક પ્રદેશમાં ફક્ત ઉનાળામાંજ જોવા મળે છે. આમ છતાં હિમાલયમાં ૫,૦૦૦ થી ૬,૦૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ ઉપર પણ તેમની નોંધ લેવાઈ છે. શહેરી વિસ્તારમાં જોવા હોય તો વૃક્ષની ખુલ્લી ડાળ, ઇલેક્ટ્રિક કે ટીવીના કેબલ ઉપર વધારે જોવા મળે. જીવજંતુ તેમનો મુખ્ય ખોરાક છે અને નીચે જમીનથી એક મીટર ની ઊંચાઈ ઉપર થી પણ જીવડાં પકડી લેવાની કાબેલિયત ધરાવે છે. એમ પણ કહી શકાય કે જો હવામાં *ઉડતા ઉડતા જીવડાં પકડવાની કાબેલિયતની શરખામણી કરો તો નાના પક્ષીઓમાં પતરંગાનો અવ્વલ નંબર આવે.* આ જોવું તે એક નજારો હોય છે.
*કાબો અર્જુન*
*ચપળ બળબુદ્ધિ*
*રૂડું ને રૂપાળું*
હાઈકુ:
જગત.કીનખાબવાલા
ભમરી, મધમાંખી, કીડાં, મકોડા, દ્રેગોન ફ્લાય ( લોકો તેને હેલિકોપ્ટર તરીકે પણ ઓળખે) જેવા નાના જીવ તેનો મુખ્ય ખોરાક છે. જે જીવ જંતુમાં ઝહેરી ડંખ હોય તો તેમને ચાંચમાં પકડી પછાડી પછાડી તેનો ડંખ કાઢી નાખે ને પછી આરોગી જાય છે. પોતાની બેઠક ઉપરથી જીવડાં ખાવા નાની નાની ઉંડાણ મારતાં હોય છે. ઊડતી વખતે અને જીવડાં મારતી વખતે તેમની પૂંછડીના એન્ટેનાની મદદથી તે પોતાની ઉંડાણ કાબુમાં રાખે છે. *શિકાર કરવાની તેની છટા મુગ્ધ કરી દે*. નાના શિકારને હવામાં ઉડતા ઉડતાજ ગળી જાય અને ફેલાયેલી પાંખો ઉપર હવામાં તરતાં તરતાં પોતાની જગ્યા ઉપર પાછું આવી જાય. પોતાની ખુશી પ્રગટ કરવા ટ્રી ટ્રી ટ્રી અવાજ કરે જે અવાજમાં ઉલ્લાસ દેખાય.
પોતાના ઝુંડમાં વધારે જોવા મળે. આરામ અને રાતવાસો અચૂક પોતાના ઝુંડમાં કરે. ખાસ કરીને સવારના સમયમાં એકબીજાની બાજુ બાજુમાં હૂંફ મળે તેમ બેઠા હોય અને બપોરે વધારે ગરમી લાગે તો પોતાની ડોક શરીર તરફ ખેંચી લઇ બેઠા કોકડાઈને બેસી જાય. ગરમીમાં શરીરને ઠંડુ રાખવા જો પાણી મળી જાય તો પાણીમાં ઉપર ઉપર ડૂબકી મારી શરીર ઠંડુ કરી લે અને શરીરની ઠંડક તેમજ પાંખોની સફાઈ માટે માટી અથવા રેતીમાં બેસી પાંખો પાથરી પાંખ ફફડાવી તેમાં રેતી/ માટી સ્નાન કરી લે. આ જોવું એક ખુબજ અજુક્તું લાગે. તેમના ઝુંડમાં ૫૦૦ થી ૬૦૦ જેટલા મોટી સંખ્યામાં પણ હોય. જોકે આટલા મોટા ઝુંડ શહેરી વિસ્તારમાં જવલ્લેજ જોવા મળે છે. સાંજ પડે જયારે રાતવાસો કરવા પાછા આવે ત્યારે ખુબ અવાજ કરે અને પોતાના જે સાથીદારો આંચળ છૂટી ગયા હોય તેમને દિશા સૂચન આપે. *તેઓ નદીના કોતર જેવી જગ્યાઓમાં માટીની અંદર ત્રણથી પાંચ ફૂટ ઊંડે સુધી માટી ખોતરી પાઇપ જેવું બોગદું બનાવી અંદર ઈંડા મૂકે છે.*
ગરમી શરુ થાય એટલેકે માર્ચ મહિનાથી શરુ કરી જૂને મધ્ય સુધી ઈંડા મૂકે છે. તેમની ક્ષમતા પાંચ સુધી ઈંડા મૂકી શકવાની હોય છે. ક્યાં માળો કરવો અને ક્યાં માણસ માળા સુધી પહોંચી શકે છે તે સમજી લેવાની કાબેલિયત તેનામાં વધારે હોય છે અને તે ધ્યાનમાં રાખીને માળાની જગ્યા શોધે છે. માણસની ફિતરત સમજી લેવામાં ઘણું કાબેલ હોય છે. ઈંડા સેવવાનું કામ નર અને માદા બંન્ને લગભગ ૧૪ દિવસ સુધી કરે છે અને ત્યારબાદ ૩ થી ૪ અઠવાડિયાના સમયમાં તેમના બચ્ચા ઉડવાને કાબિલ બની જાય છે. તેમના કમનસીબે ઉનાળામાં ઈંડા મુકવા માળા બનાવે. તે સમયે નદીના કોતરમાં માળા બનાવે. તે સમયે મોટા પાયે રેત ખોદાય અને ત્યારે તેમના માળાનો સર્વનાશ થઇ જાય છે. કાળા માથાનો માનવી ઘણો ક્રૂર બની જાય છે.
તેને તામ્રવરણું માથું હોય અને ગળે પાતળો કાળો કાંઠલો હોય છે, તેમજ તેમના ગળાનો ભાગ વાદળી ઝાય વાળો હોય છે. જયારે તે ઉડતા હોય ત્યારે નીચેથી પાંખમાં સુંદર લીલો રંગ દેખાય છે. દેહ પાતળો અને રીતભાત ખુબ ચપળ હોય છે. આંખની કિકી ઘેર લાલ રંગની અને આજુબાજુ થોડા આછા લાલા રંગની લાલાશ આંખને ખુબ સુંદર બનાવે છે.
*મુગ્ધ દેખાવ*
*અફલાતૂન વિંધે*
*ચપળ આંખ*
હાઈકુ:
જગત.કીનખાબવાલા
લેખક:
જગત કીનખાબવાલા (સ્પેરો મેન)
https://www.facebook.com/jagat.kinkhabwala
ઇમેઇલ: jagat.kinkhabwala @gmail.com
Mob. No. +91 98250 51214
વેબ ગુર્જરી 