જયશ્રી વિનુ મરચંટ

આ વાત છે ૧૯૬૭-૬૮ની. અમારી કોલેજ એક ૨૧ એકરની એસ્ટેટના આગળના ૭ એકરમાં બનાવી હતી. સાઈઠના દસકામાં પણ ૭ એકરના કેમ્પસવાળી કોલેજ મુંબઈના પરામાં હોવી એ બહુ મોટી વાત હતી. માયાનગરી મુંબઈની મોટામાં મોટી સમસ્યા હંમેશા જગ્યાનો અભાવ અને સતત વધતા જતા ભાવ રહ્યા છે. અભાવ અને ભાવની વચ્ચે ઝૂલતી આ નગરીનું આકર્ષણ અહીં રહેનારાઓને અને આવનારાઓને કઈંક અદભૂત બીના જેમ જ સતત અને સદૈવ રહ્યું છે. અમારી કોલેજની માઈક્રોબાયોલોજીની લેબોરેટરી પહેલા માળ પર હતી. અને કોલેજનું મકાન અંગ્રેજી “Z” shape માં હતું. અમારી માઈક્રોબાયોલોજીની લેબની બારીઓ એસ્ટેટના પાછળના હિસ્સામાં ખૂલતી હતી. ત્યાં ઓછામાં ઓછા ૨૫-૩૦ નાના કોટેજીસ હતા, જે વર્તુળ આકારમાં પથરાયેલા હતા.

આપણા રામનો ત્યારે પણ સીધો જ હિસાબ હતો, જો એક્સપરીમેન્ટ જલદી પતે તો અથવા ન ગમતો હોય કે રસ ન પડતો હોય એવો એક્સપરીમેંન્ટ હોય તો, બારીબહાર, જમીન અને આકાશ વચ્ચે પથરાયેલી આ કોટેજીસની માયાને અપલક નીહાળતા રહેવાનું! ૧૮-૧૯ વર્ષની એ ઉમરનો તકાજો એટલો તો મજેદાર હતો કે બસ, એમ જ થતું, “મૈં હી મૈં હું દૂસરા કોઈ નહીં”. એ વખતે અને એ ઉમરે આ ફનાખોરીવાળી દુનિયાનું સત્ય સમજાયું નહોતું કે, “ખુદા હમકો ઐસી ખુદાઈ ન દે! કે અપને સિવા કુછ દિખઈ ન દે!”

અમારી, જુનિયર ક્લાસની, લેબ સોમવારથી ગુરુવાર- રોજ સવારે આઠ વાગે શરુ થતી. સમયસર, લગભગ, પોણા આઠની આજુબાજુ, હું લેબમાં પહોંચીને, મારા ડેસ્ક પર તે દિવસના પ્રયોગ માટેના બધા જરુરી સાધનોને ગોઠવી દેતી. જેથી અમારા લેબ ઈન્સ્ટ્રક્ટર આવે એ પહેલાં બધું તૈયાર હોય. મારું આ જુનિયર વર્ષ શરુ થયાને હજુ બે અઠવાડિયા જ થયાં હતાં.

મને આજે પણ બરબર યાદ છે, એ જુનિયર વર્ષનો દિવસ. રોજના ક્રમ મુજબ તે દિવસે સવારે, લેબમાં જઈને હું બધું ગોઠવતી હતી કે અચાનક મારું ધ્યાન, બિલકુલ સામે રહેલા કોટેજ પર ગયું. પહેલા માળ પર આવેલી અમારી લેબ અને સામેના કોટેજ વચ્ચે ૨૦ ફૂટના રસ્તા સિવાય બીજું કઈં નહોતું. આથી બધું જ સાફ જોઈ શકાતું હતું. એ કોટેજના વરંડામાં, હિંચકા પર અડોઅડ બેસીને આધેડવયના પતિ-પત્ની, સવારનો નિત્યકમ જાણે પતાવીને, ઓફિસ માટે તૈયાર થઈને, ચા કે કોફી પી રહ્યા હતા. બેઉ જણાં પોતામાં મસ્ત હતાં. બેઉની ઉમર લગભગ ૪૫-૫૦ની વચ્ચે લાગતી હતી. બેઉના મોઢા પર આછું સ્મિત હતું અને માથું હલાવીને તેઓ કઈંક વાતો કરતાં હતાં. અંકલ આન્ટીને પ્રેમ નીતરતી આંખે જોતાં એટલું જ નહીં, પણ એમણે આન્ટીના હાથને એકાદ બે વાર આમતેમ જોઈને ચૂમી લીધો હતો. મને થયું, કેટલા સુખી છે બેઉ?

મારા ક્લાસમાં ભણતી, મારી ખાસ મિત્ર, આયેશાને આ યુગલ મેં ત્યારે જ બતાવીને કહ્યું “યાર, આપણને પણ આવો જ કોઈક જીવનસાથી મળવો જોઈએ જેની સાથે જુવાની જીવતાં જીવતાં, વૃદ્ધ થવાની પણ મજા પડે! અને હા, મને ફિલ્મોનો અને ફિલ્મી ગીતોનો ચસકો કેટલો બધો છે, એ તો તું જાણે જ છે!” મેં આંખ મીંચકારીને કહ્યું.

“તો? હવે તમે મે’મસાબ ગીત પણ ગાશો તો એ બિચારાને ગાતાં પણ આવડવું જોઈશે?” આયેશા બોલી

હું હાથમાંના એપરેટસ કાઉન્ટર પર મૂકતાં બોલી, “હાસ્તો! મેં તો નક્કી કરી જ લીધું છે કે જ્યારે છોકરાઓ જોવાનો પ્રોગ્રામ શરુ થશે ત્યારે એક સવાલ એ પોટેન્શિયલ કેન્ડિડેટને જરુરથી જ પૂછીશ કે, તમે તમારી જાતને, આજથી ૨૦-૨૫ વર્ષો પછી, તમારા જીવનસાથી સાથે ફુરસદની પળો કઈ રીતે વિતાવતાં કલ્પી શકો છો? જેનો પણ જવાબ હશે કે ‘મને મારી જીવનસંગિની સાથે વરંડામાં હિંચકા પર ઝૂલતાં, ફિલ્મી ગીતો સાંભળવું અને ગાવું ગમે,’ હું એની સાથે લગ્ન કરી લઈશ! અને, પછી, સમય આવે હું તો મારું ફેવરીટ ગીત, “ગાતા રહે મેરા દિલ” એની સાથે ગાઈશ જ, બરાબર, આમ વરંડાના હિંચકે ઝૂલતાં!”

આયેશા મારા માથામાં ટપલી મારી, “ઓ મેડમ, તને ગીત ગાવાવાળાની નહીં, પણ તારા મગજનો ઈલાજ કરવાવાળાની જરુર છે! મને તો પહેલેથી ખબર છે કે તારા મગજના વાયરીંગમાં કઈંક ‘માલફંક્શન’- ખરાબી છે! કોઈ આવી રીતે તે પોતાના પતિની પસંદગી કરતું હશે અને  એ પણ ખુલ્લે આમ, વરંડામાં હિંચકે એને બેસાડીને મેમસાબ, “ગાતા રહે મેરા દિલ” એની સાથે ગાશે? તું તારા થનારા પતિદેવને દેવાનંદ સમજે છે? વોટ ઈઝ રોંગ વીથ યુ?” પછી બે હાથ જોડીને કહે, “મારી મા, તું તારી અક્કલ ચલાવ્યા વિના, તારા પેરન્ટસ જેને કહે તેને પરણજે! નહીં તો નક્કી દુઃખી થશે!”

મેં આ સાંભળી ગંભીરતાથી એને કહ્યું, “એક કરેક્શન છે.”

આયેશા બોલી, “તારું એ કરેક્શન પણ તું બોલી નહીં નાખે ત્યાં સુધી આપણે એક્સપરીમેંન્ટ પર ધ્યાન નહીં આપી શકીએ! તો બોલો મેડમ? બોલ, કહી નાખ!”

મેં આયેશાને આંખ મારતાં ધીરેથી કહ્યું, ”વાત જાને મન, એમ છે કે, મારા “એ” દેવાનંદ હશે કે નહીં, પણ, હું, મને વહીદા રહેમાન જ સમજું છું એનું શું! વોટ યુ સે? હં?” અને અમે બેઉ હસી પડ્યાં.

પછી તો આ મારો અને આયેશાનો, રોજનો ક્રમ થઈ ગયો હતો. ભલેને એક્સ્પરીમેંન્ટ કેટલો પણ રસપ્રદ હોય કે ન હોય, સોમ થી ગુરુ, રોજ એ આધેડ દંપતીને, સવારના સાત ને પચાસે, વરંડાના હિંચકે બેસી ચા-કોફી પીતાં જોવાનું અમને વ્યસન થઈ ગયું હતું. આમ ને આમ અમારું જુનિયરનું વરસ પૂરું થયું. કોલેજના છેલ્લા દિવસે અમે, એકમેકના સંપર્કમાં રહેવાના કોલ કરતા હતાં. વેકેશનમાં કોણ શું કરવાના છે, એની વાતો અને મજાક મસ્તી ચાલતી હતી કે કોણ શું શું મસ્તી કોલેજની ‘મિસ’ કરશે અને મને પણ ઓચિંતો વિચાર આવ્યો કે “રોજ સવારે, સામેવાળા અંકલ-આન્ટીને આમ હિંચકા પર ઝૂલતાં જોવા નહીં મળે!” મને થયું કે મારે એક વાર અંકલ-આંન્ટી મળવું જોઈએ. અંકલ તો ઓફિસ પર હોય પણ આન્ટી તો ઘેર હશે જ.
મેં આયેશાને કહ્યું, “યાર, મને આ સામેવાળા અંકલ અને આંટીને મળવું છે, ઉનાળાની છુટ્ટી પર જતાં પહેલાં મારે એમને કહેવું છે કે એમને જોઈને, મને સાયુજ્યની સાચી સમજણ આવી છે!”

આયેશા મારો હાથ પકડીને મને ખેંચતા બોલી, “તારું મગજ સાચે સાવ ચસકી ગયું છે! જાન ન પીછાન, મૈં તેરા મહેમાન! એમ તે કોઈના ઘરમાં જવાતું હશે? સીધેસીધી ઘેર ચાલ, હવે!”

આ બાજુ, મેં પણ નક્કી કર્યું હતું કે સમર વેકેશન શરુ થાય તે પહેલાં એમને મળવું જ છે. હું આયેશાને હાથ પકડીને એમના ઘર સુધી ઘસડીને લઈ ગઈ. બપોરનો ત્રણ વાગ્યાનો સમય હતો.

અમે કોટેજની બેલ મારી અને કામવાળી બાઈએ દરવાજો ખોલ્યો. મેં પૂછ્યું, “આંટીજી કે અંકલ કોઈ ઘરે છે?”

બાઈએ કહ્યું, “આજે સાહેબની તબિયત સારી નહોતી તો શેઠાણી એમને ડોક્ટર પાસે લઈ ગયા હતા”.

કોણ જાણે કેમ મારાથી પૂછાઈ જવાયું, “બીજું કોઈ ઘરમાં નથી? મેડમના બાળકો કે કોઈ?”

કામવાળીએ કહ્યું, “મેમસાબને એક જ દિકરી છે જે લગ્ન પછી અમેરિકા રહે છે. તમારે કોઈ સંદેશો આપવો છે?”

અમે નમ્રતાથી ના પાડી. અમે પાછા વળતાં હતાં, ત્યાં મેં દરવાજા પરની નેઈમ પ્લેટ વાંચી, જેના પર લખ્યું હતું. ”Mr. and Mrs. Aanand R. Desai, MA, LLB, Advocate, High Court”. હું ને આયેશા બેઉ એ વાંચીને બોલ્યાં, એકી સાથે, “ઈમ્પ્રેસીવ!” અને મલકી પડ્યાં.

****

વેકેશન, તો આવ્યું એવું જ જાણે પૂરું થઈ ગયું. માઈન્ડ ઈટ, આ બધા પ્રી-ફેસબુક અને પ્રી-સોશ્યલ મિડીયાના દિવસો હતા. આ વેકેશન દરમ્યાન, હું અને આયેશા બે ચાર વાર મળ્યા પણ હતાં અને હસતાં હસતાં, એકાદવાર તો એડવોકેટ મિ. એન્ડ મિસીસ આનંદ દેસાઈ અને હિંચકાને યાદ પણ કરી લીધો હતો. ૧૫મી જૂન આવી, અમારા સિનીયર વરસનો પ્રથમ દિવસ! અમારું સ્કેજ્યુલ આવી ગયું હતું. સિનીયર વરસમાં લેબ પાંચેપાંચ દિવસ હતી. આયેશાએ મારી મશ્કરી પણ કરી કે હવે હું સોમથી શુક્ર, રોજ એડવોકેટ અને એમના પત્નીના “હિંડોળા”ના દર્શન કરી શકીશ! બીજે દિવસે, રાબેતા મુજબ હું તો સવારના ૭ ને ૪૫ મિનીટે લેબમાં પહોંચી ગઈ અને મારા એક્સપરિમેન્ટ માટેના સાધનો કાઢતાં કાઢતાં, હિંચકા પર ક્યારે મીસ્ટર અને મિસીસ એડવોકેટ આવે એની રાહ જોતી હતી અને બરબર સાત ને પચાસે, ધેર ધે વેર, બિલકુલ પહેલાંની જેમ જ. પણ પહેલાં કરતાં થોડો ફરક એ હતો કે બહેન થોડા વધારે સરસ રીતે તૈયાર થઈને આવ્યાં હતાં અને ભાઈ પણ સુટેડબુટેડ હતાં પણ કોઈ બીજા જ હતા. ટૂંકમાં, ભાઈનું રીપ્લેસમેન્ટ થઈ ગયું હતું!

મેં આયેશાનું ધ્યાન દોર્યું. આયેશા કહે, “કોઈ મહેમાન આવ્યાં હશે.” અને વાત પછી તો રોજના કામમાં ભૂલાઈ ગઈ.

બીજે દિવસે, ફરી આગલા દિવસવાળા જ ભાઈ અને બહેન એના એ જ. આમ આખુંય અઠવાડિયું નીકળી ગયું. હું રોજ જ રાહ જોતી કે ક્યારે ઓરિજીનલ એડવોકેટ આવે, બહેનની સાથે હિંચકે ઝૂલવા..! આ નવા ભાઈ તો હિંચકે બેસતાં ને ચા-કોફી પીતાં, બહેન સાથે બેસીને પણ એકાદ આછા સ્મિત સિવાય, બેઉ વચ્ચે પેલા ઓરિજીનલ ભાઈ સાથેનું, ઊડીને આંખે વળગે એવું જે જાદુભર્યું કનેક્શન હતું તે ગાયબ હતું! બીજા અઠવાડિયે, પણ એ જ પેલા નવા ભાઈ, બહેનની સાથે હિંચકે ઝૂલતાં જોયા. આયેશા અને મને થયું કે ભાઈ માંદા હતાં ને કદાચ કઈંક એમને થઈ ગયું હશે અને બહેને નવા લગ્ન કરી લીધાં હશે!

આયેશાના ફળદ્રુપ ભેજામાં વળી એવો વિચાર પણ આવ્યો કે “કદાચ એમ પણ હોય કે બહેને છૂટાછેડા પણ આપી દીધાં હોય! ને નવા લગ્ન પણ કર્યા હોય!”

કોણ જાણે કેમ પણ આ વખતે આયેશાને તાલેવેલી હતી જાણવાની કે ઓરિજીનલ ભાઈનું શું થયું! ઓચિંતી જ આયેશા બોલી “ચલ, એક કામ કરીએ, આજે સાંજના, લાઈબ્રેરીમાંથી ઘરે જતાં પહેલાં ડોરબેલ મારીને પહોંચી જઈએ એમના ઘરે. બધા જવાબો મળી જશે.” મારે માનવા ન માનવાનો તો સવાલ જ ન હતો, કારણ અમારા બેઉની બેચેની વધી ગઈ હતી. અમને જવાબ જોઈતો હતો કે પેલા ઓરિજીનલ એડવોકેટભાઈને શું થયું હતું?

અમે લાઈબ્રેરીમાંથી સાંજના છ વાગે નીકળ્યાં અને સીધા સામેના કોટેજ પર પહોંચીને ડોરબેલ મારી. નજર અનાયસે જ પડી નેઈમ પ્લેટ પર, “Mr. and Mrs. Aanand R. Desai, MA, LLB, Advocate, High Court” જ હતું. એ વાંચીને મેં અને આયેશાએ નજર મેળવીને જાણે છાનો હાશકારો કરી લીધો.

ડોર ખોલવા, નવી કામવાળી આવી. એણે દરવાજો ખોલ્યો કે એની પાછળ પેલા નવા સુટેડબુટેડ ભાઈ આવ્યા અને બોલ્યા, “યસ, હાઉ કેન આઈ હેલ્પ યુ?”

હું થોડું થોથવાતાં બોલી, “યુ સી સર, અમારે એડવોકેટ, મી. આનંદ દેસાઈને મળવું હતું.”

ભાઈ બોલ્યાં, “હા, બોલો, હું જ એડવોકેટ આનંદ દેસાઈ છું. શું કામ છે અને તમે કોણ છો?”

ત્યાં જ અંદરથી અવાજ આવ્યો, “આનંદ, કોણ છે, દરવાજા પર?” અને પેલા બહેન બહાર આવ્યાં. “કોણ છો તમે અને શું કામ છે?”

હું તો ગુંચવાયેલી ઉંબરા પર જ ખોડાઈ ગઈ હતી પણ આયેશાએ સમયસૂચકતા વાપરીને કહ્યું, “કઈં નહીં આન્ટી, અમારે સાહેબનું ઓફીસનું કાર્ડ જોઈતું હતું.”

એડવોકેટ આનંદે પૂછ્યું, ‘તમને મારું નામ ઠામ કોણે આપ્યું?”

હું તો સાવ બાઘા જેવી જ થઈને ઊભી હતી પણ આયેશા બોલી, “સર, મારા પિતાજીને હાઈકોર્ટના કેસ બદલ કઈંક સલાહ લેવી છે અને અમે આ નેબરહુડમાં નવા છીએ. સાંજના પિતાજી ચાલવા નીકળ્યા હતા ત્યારે એક નેબરે આપનો હાઉસ નંબર આપીને કહ્યું કે આપ હાઈકોર્ટના વકીલ છો પણ એમને તમારી ઓફીસ ક્યાં છે એ નહોતી ખબર. આથી મારા પિતાજીએ કહ્યું કે આપના ઘરે ઊભી રહીને આપનું કાર્ડ લઈ આવું. અમે પાછળની ગલીમાં જ રહીએ છીએ, સર.”

આયેશાનો અવાજ એટલો તો કન્વીન્સીંગ હતો કે વધુ કઈં ન પૂછતાં, એડવોકેટે પોતાના ખિસ્સામાંથી કાર્ડ કાઢ્યું અને આપીને કહ્યું, “હું એક વરસ માટે ઈંગ્લેંન્ડ ગયો અને પાછા આવીને નવા કાર્ડ છપાવ્યા છે, પણ એમાં ફોન નંબરનો એક છેલ્લો ‘૦’ ડીજીટ પ્રિંન્ટીંગ મીસટેકને લીધે છપાયો નથી. તો જરા કરેક્ટ કરી લેજો. ઓકે? અને શું નામ કહ્યું તમારા પિતાજીનું?”

આયેશાએ ફરીથી સમયસૂચકતા વાપરી, તરત જ જે નામ મનમાં આવ્યું તે બોલી નાખ્યું, “બી.પી. પટેલ, સર. એ તમને ઓફીસમાં ફોન કરશે. થેંક યુ.” અને ઝડપથી કાર્ડ લઈ, મારો હાથ પકડી, પ્રેક્ટીકલી, મને ખેંચીને ચાલવા માંડ્યું.

મિસ્ટર અને મીસીસ આનંદના ઘરનો દરવાજો બંધ થયો. આયેશાની પાછળ ઘસડાતાં હું આયેશાને પૂછતી રહી, “અરે, પણ આ બી.પી.પટેલ કોણ છે?”

મારી સામે આંખો કાઢીને એ બોલી, “ચૂપ રહે છે કે નહીં? જલદી ચાલ અને અહીંથી બહાર નીકળ!”

હું અને આયેશા એક-બે મિનીટ તો ચૂપચાપ સ્ટેશન સુધી પહોંચવા માટે ચાલતાં રહ્યાં. કોઈ કઈં બોલતું નહોતું! અમને એક સવાલનો જવાબ જોઈતો હતો કે કોણ હતા એ ઓરિજીનલ ભાઈ, જેમની સાથે એ મેજીકલ કેમેસ્ટ્રી છલકાતી હતી? શું દૂરના સંબંધી હતા? શું ફેમીલી મેમ્બર હતા? કોઈ જૂના યાર-દોસ્ત હતા? એના બદલે અમે બીજા અનેક સવાલો લઈ પાછા ફર્યા હતાં! એમાં આ બી.પી. પટેલ વધારામાં ઓછા હતા કે ઉમેરાયા!

છેવટે મૌન તોડી, આયેશા જ બોલી, “તેં નોટીસ કરી એક વાત? ભાઈ તો પહેલાવાળા નહોતા જ, પણ આજે જે કામવાળી હતી તે પણ પહેલીવાર આપણે ગયા હતા તે નહોતી! ભાઈની સાથે કામવાળી પણ બદલાઈ ગઈ હતી!”

મેં કહ્યું, “યાર, યુ આર રાઈટ, મેં તો એ જોયું જ નહીં કે નવી કામવાળી હતી! પણ આ મિસિસ દેસાઈ ભારે બ્રેવ છે હં…! એ પહેલાવાળા ભાઈ શું એમના જૂના બોયફ્રેન્ડ હતા કે નવા બોયફ્રેન્ડ, એની તો કદી ખબર નહીં પડે!”

પણ આયેશા તો કોઈ જુદી જ પીચ પર ઊભી હતી. એ બોલી, “યાર, એક વાત તો છે કે આ મિસીસ દેસાઈની હિંમતની દાદ દેવી પડે! ખુલ્લેઆમ, વરંડામાં બેસીને, આમ છડેચોક ઝૂલવું, તો એમને ડર નહીં લાગ્યો હોય કે કોઈ એમના પતિને કહી દેશે તો? દાદ તો આપવી જ પડશે દુનિયા કી ઐસી કે તૈસી કરવાની એમની હિંમતની! અને તે પણ એક-બે દિવસ, કે એક – બે અઠવાડિયા કે મહિના નહીં, પણ આખું વર્ષ એ ભાઈ સાથે આમ ખુલ્લંખુલ્લા દર સવારે ઝૂલવું!”

આટલું કહીને, આયેશા એક મિનીટ માટે ઓચિંતી ઊભી રહી ગઈ અને પછી, મોઢા પર બનાવટી ચિંતાના ભાવ લાવીને બોલી, “યાર, મને એક જ હવે ચિંતા થાય છે. લગ્નના ૨૦-૨૫ વર્ષો પછી, તારા “ગાતા રહે મેરા દિલ, તુ હી મેરી મંઝિલ”ના પ્રોગ્રામનું શું થશે હવે?”

મેં હસીને આંખ મીંચકારીને કહ્યું, “ગીત ગાવાનો ઈરાદો હવે તો વધુ પાક્કો થયો છે! એ પણ બે જણની સાથે ગાવાની હિંમત આવી ગઈ છે! અને, સાથે ‘મેન્ટલ હીન્ટ’ પણ કરી લીધી છે કે આવું કઈં થાય તો કામવાળી બદલી નાંખવી!”

અમે બેઉ ખડખડાટ હસતાં હતાં અને સ્ટેશન તરફ ચાલતાં હતાં. રસ્તા પર ચા કોફીની લારી હતી. લારીવાળાના ટ્રાન્સીસ્ટરમાંથી ગીત સંભળાયું, “મૈં જિંદગીકા સાથ નિભાતા ચલા ગયા, હર ફિક્રકો ધુંવેમેં ઉડાતા ચલા ગયા!”

સુશ્રી જયશ્રી વિનુ મરચંટનો સંપર્ક jayumerchant@gmail.com વિજાણુ સરનામે થઈ શકે છે.