પ્રકૃતિની પાંખો
હીત વોરા
ઘુવડ એવું પક્ષી નથી જે આપણે રોજ જોઈએ છીએ, તેથી જ્યારે પણ દેખાય છે, ત્યારે તે ખાસ લાગે છે. ઘણા લોકોને એ જાણીને આશ્ચર્ય થાય છે કે બાર્ન આઉલ દુર્લભ અથવા ભારત બાહરનું નથી – તે ખરેખર અહીં, આપણા શહેરો અને ખેતરોમાં રહે છે. આપણી નજીક રહેતા આવા રહસ્યમય પક્ષીનું અચાનક મળવું જિજ્ઞાસાની ભાવના પેદા કરે છે જે તે ક્ષણને વધારે યાદગાર બનાવે છે.
આ પ્રજાતિ ગુજરાત અને ભારતમાં વ્યાપકપણે વિતરિત છે. તે કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર, મધ્ય ગુજરાત અને દેશભરના મેદાનોમાં સામાન્ય છે. તે ખેતરો, ઘાસના મેદાનો, ઝાડીઓ, બગીચાઓ અને ગામડાના પાદર જેવા ખુલ્લા વિસ્તારોને પસંદ કરે છે. તે ઘણીવાર જૂની ઇમારતો, ત્યજી દેવાયેલા કુવાઓ, મંદિરના શિખરો, ગુફાઓ,કોતરો અને અન્ય શાંત આશ્રયસ્થાનોમાં માળો બાંધે છે. બાર્ન આઉલને ગુજરાતીમાં રેવીદેવી ઘુવડ તરીકે ઓળખાય છે!
તે મોટે ભાગે નિશાચર હોય છે. તેઓ ખેતરોમાં નીચી ઉડાન ભરીને અથવા ખડકો અને છત જેવા ઊંચા સ્થાનો પરથી જોઈને શિકાર કરે છે. ખોરાક લીધા પછી, તેઓ તેમના શિકારના હાડકાં અને રૂંવાટી ધરાવતી ગોળીઓ (pellets) મોઢાથી પાછી બહાર કાઢે છે, જે સંશોધકોને તેમના આહારને સમજવામાં મદદ કરે છે. રેવીદેવી ઘુવડ ઘણીવાર દર વર્ષે એક જ માળાના સ્થળ પર પાછા ફરે છે અને સંવર્ધન દરમિયાન ખલેલ પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોય છે.
સાંસ્કૃતિક રીતે, રેવીદેવી ઘુવડ વિવિધ માન્યતાઓના મિશ્રણ સાથે જોડાયેલા છે. કેટલાક લોકો તેમના ચીસ જેવા અવાજો અથવા સફેદ દેખાવથી ડરતા હોય છે, જેના કારણે ઘણી અંધશ્રદ્ધાઓ ઉભી થઈ છે. બીજી બાજુ, કેટલીક પરંપરાઓમાં ઘુવડને દેવી લક્ષ્મી સાથે જોડવામાં આવે છે અને તેને સારા નસીબના પ્રતીક તરીકે જોવામાં આવે છે. જે ખેડૂતો તેમના મહત્વને સમજે છે તેઓ પાક અને સંગ્રહિત અનાજના રક્ષણમાં તેમની ભૂમિકાની પ્રશંસા કરે છે.
રેવીદેવી ઘુવડ વ્યાપક હોવા છતાં, તેઓ અનેક જોખમોનો સામનો કરે છે. ઉંદર મારવાનું ઝેર સૌથી મોટો ખતરો છે, કારણ કે ઝેરથી મરેલા ઉંદરોને ખાવાથી તેમને પણ તે ઝેર ચડે છે અને તેમના અકાળ મૃત્યુનું કારણ બને છે. જૂની ઇમારતો અને માળા બાંધવાના સ્થળોને નુકસાન, રાત્રે માર્ગ અકસ્માતો અને વીજળીની લાઇનથી પણ તેમને નુકસાન થાય છે. કેવી આયરોનિક વાત છે કે દિવાળી સમયે લક્ષ્મીજીનું વાહન કહેવાતું રેવીદેવી ઘુવડને આપણે શુકન માનીએ પરંતુ દિવાળી ન ફટાકડાથી તેમને જ નુકશાન પહોંચાડીએ. ઘુવડો પ્રત્યે ગેરસમજ અને ભય ક્યારેક બિનજરૂરી સતામણી તરફ દોરી જાય છે.
રેવીદેવી ઘુવડનું રક્ષણ કરવું સરળ છે.માળાના બોક્સ સ્થાપિત કરી શકાય, ઉંદરોને મારવાના ઝેરનો ઉપયોગ ઘટાડી શકાય છે, અને જૂના કુવાઓ, વૃક્ષો અને માળખાઓનું રક્ષણ કરી શકાય, જે સુરક્ષિત રહેવાના સ્થળો પ્રદાન કરે છે. જાગૃતિ કાર્યક્રમો દ્વારા સમુદાયને સમજવામાં મદદ કરી શકાય કે આ ઘુવડ હાનિકારક અને અત્યંત ફાયદાકારક છે.
રેવીદેવી ઘુવડની આપણા પર્યાવરણમાં એક શાંત અને મહત્વપૂર્ણ હાજરી છે. આપણે આ વાત સમજવી જોઈએ અને વધુ કાંઈ નહીં પણ ખાલી સમાજમાંથી આવી અતાર્કિક ગેરમાન્યતાઓ દૂર કરવી જોઈએ.
[સંપૂર્ણપણે અવાજ વિના ઉડતું બાર્ન આઉલનો વિડિઓ: ]
[સીનીયર પક્ષીનિરીક્ષક પંકજ મહેરિયા દ્વારા બાર્ન આઉલના અવાજ નો એક સરસ વિડિઓ: Barn Owl – Calls
શ્રી હીત વોરાનો સંપર્ક heetvora21@gmail.com વીજાણુ સરનામે થઈ શકે છે.
વેબ ગુર્જરી 