ટાઈટલ સોન્ગ
(આ શ્રેણીમાં હિન્દી ફિલ્મોમાં આવતાં ટાઈટલ્સ દરમિયાન વાગતાં ગીતો વિશે વાત કરવાનો ઉપક્રમ છે.)
બીરેન કોઠારી
સાંપ્રત સમસ્યાનું નિરૂપણ અને એમાં રમૂજનો આંતરપ્રવાહ- આ બન્ને લક્ષણો બાસુ ચેટરજીની ફિલ્મોનાં પ્રમુખ લક્ષણ ગણાવી શકાય. તેઓ ‘તીસરી કસમ’માં બાસુ ભટ્ટાચાર્યના સહાયક તરીકે જોડાયા, અને આગળ જયાં સ્વતંત્ર દિગ્દર્શક તરીકે આગવી મુદ્રા ઉપસાવી. ‘છોટી સી બાત’, ‘રજનીગંધા’, બાતોં બાતોં મેં’, ‘ચિત્તચોર’, ‘ખટ્ટામીઠા’ જેવી ફિલ્મો તેમણે દિગ્દર્શીત કરી, જેમાં તેમની છાપ બરાબર જોઈ શકાય છે, તો ‘એક રુકા હુઆ ફેસલા’ અને ‘કમલા કી મૌત’ જેવી ફિલ્મો સાવ નોખા પ્રકારની ગંભીર ફિલ્મો હતી, જેમાં પણ સામાજિક નિસ્બત કેન્દ્રમાં હતી.
નિરૂપણની સચોટતા અને રમૂજ આમ તો કાર્ટૂનનાં મહત્ત્વનાં અંગ ગણાય. એ બાસુદાની ફિલ્મોમાં કદાચ એ કારણે પણ સહજપણે આવતાં, કેમ કે તેમણે પોતાની કારકિર્દીનો આરંભ કાર્ટૂનિસ્ટ- ઈલસ્ટ્રેટર તરીકે કર્યો હતો. રુસી કરંજિયાના પ્રતિષ્ઠિત સાપ્તાહિક ‘બ્લીટ્ઝ’માં તેમણે અઢાર વરસ જેટલા લાંબા ગાળા સુધી આ ફરજ બજાવી. જો કે, તેમનાં દોરેલાં કાર્ટૂનોનો સંગ્રહ ક્યાંય પ્રકાશિત થયો હોવાનું જાણમાં નથી. (નીચે મૂકેલાં બે નમૂના તેમણે દોરેલાં કાર્ટૂનના છે.)
બી.આર.ફિલ્મ્સ નિર્મિત, બાસુ ચેટરજી દિગ્દર્શીત ‘કિરાયેદાર’ બાસુ ચેટરજીની મુદ્રા ધરાવતી હળવાશથી નિરૂપાયેલી ગંભીર સમસ્યાવાળી ફિલ્મ હતી. રાજ બબ્બર, પદમિની કોલ્હાપુરે, વિદ્યાસિંહા, ઉત્પલ દત્ત, પીંચૂ કપૂર જેવા કલાકારોની તેમાં મુખ્ય ભૂમિકા હતી. ફિલ્મનાં કુલ પાંચ ગીતો હતાં, જે હસન કમાલે લખેલાં. સંગીતકાર હતા બપ્પી લાહિડી.
‘અક્કડ અક્કડ બમ્બે બૂ’ (આશા), ‘ચારોં તરફ પ્યાર હૈ, ખ્વાબોં કા ગુલઝાર હૈ’, (આશા, રફી), ‘દિલ લીયા, દિલ દીયા, મેરે દિલ કા ક્યા હુઆ’ (આશા), ‘ગા રહા હૈ દિલ યહી ગીત બારબાર, તુમ હો મેરી જિંદગી, જિંદગી હૈ પ્યાર’ (આશા, મહેન્દ્ર કપૂર) અને પાંચમું ગીત હતું ‘કિરાયેદાર, કિરાયેદાર’ (મહેન્દ્ર કપૂર).
નવાઈ લાગે એવી વાત એ હતી કે આ ફિલ્મ છેક ૧૯૮૬માં આવી ત્યાં સુધી બપ્પી લાહિડીએ સંગીતક્ષેત્રે હાહાકાર મચાવી દીધો હતો, છતાં આ ફિલ્મમાં તેમનું સંગીત એમની એ પ્રચલિત છાપથી અલગ હતું.
પોતાની જે કંઈ મર્યાદિત મધુરતા હતી એનો આમાં ઉપયોગ તેમણે કરેલો સાંભળી શકાય છે.
મહેન્દ્ર કપૂરના સ્વરે ગવાયેલું ગીત ‘કિરાયેદાર, કિરાયેદાર’ ફિલ્મના ટાઈટલ સોન્ગ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાયેલું, અને ફિલ્મના અંત ભાગે પણ એનો એક હિસ્સો સાંભળી શકાય છે.
ગીતના શબ્દો આ મુજબ છે.
दिल में बसायेंगे, दिलबर बनायेंगे
दिल में बसायेंगे, दिलबर बनायेंगे
नहीं बनायेंगे पर तुमको कभी किरायेदार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
मेहबूबा मिल जाये तो फिर ढूंढो रैनबसेरा,
पास में बैठे शामें काटो, सागर तक का सवेरा
मेहबूबा मिल जाये तो फिर ढूंढो रैनबसेरा,
पार्क में बैठे शामें काटो, सागरतट पे सवेरा
दिल धकधक करता है, आ न जाये थानेदार…
उल्फत मिल जायेगी, चाहत मिल जायेगी,
उल्फत मिल जायेगी, चाहत मिल जायेगी,
नहीं मिलेगा घर एक ऐसा खुला हो जिसका द्वार
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
घरवाली मिल जाती है पर घर नहीं बसता फिर भी,
जेब में भाडा लेकर घूमो,कोई नहीं सुनता फिर भी,
घरवाली मिल जाती है पर घर नहीं बसता फिर भी,
जेब में भाडा लेकर घूमो,कोई नहीं सुनता फिर भी,
पगडी तो है लम्बीचौडी, बहुत छोटी पगार
नौकरी मिल जायेगी, छोकरी मिल जायेगी.
नौकरी मिल जायेगी, छोकरी मिल जायेगी.
छत ना मिलेगी जिसके नीचे दीवारें हो चार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
ટાઈટલ્સ અહીં પૂરાં થાય છે, જે આખી ફિલ્મનો ધ્વનિ સ્પષ્ટ કરી આપે છે.
ફિલ્મની મધ્યમાં આ અંતરો વાગે છે.
कोई अगर गलती से, तुम्हें किरायेदार बना ले,
दो दिन बाद वही सोचेगा, कैसे तुम्हें निकाले,
बन जायेगा जानी दुश्मन, जो था जिगरी यार,
अरे आंखें दिखलायेगा, नोटिस दिलवायेगा,
कोर्टकचहरी के चक्कर में चौपट कारोबार
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
ફિલ્મના અંત ભાગમાં ગીતનો આ અંતરો વાગે છે, જે ફિલ્મનો સુખાંત સૂચવે છે.
दो अनजाने प्यार में जब हो जाते है एक जान,
ऐसा लगता है जैसे हो सदियों की पहचान,
दो अनजाने प्यार में जब हो जाते है एक जान,
ऐसा लगता है जैसे हो सदियों की पहचान,
अजब करिश्मा हो जाता है, जब होने ना चार (છેલ્લો શબ્દ બરાબર પકડાતો નથી)
दिल को जो भाता है, जिस पर दिल आता है
दिल को जो भाता है, जिस पर दिल आता है
वो ही है दिल के घर का मालिक, वो ही किरायेदार
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,किरायेदार,
આ ઉપરાંત ફિલ્મમાં અમુક દૃશ્યો વેળા આ ગીતની ધૂન અલગ અલગ મૂડમાં સંભળાયા કરે છે.
આ ગીતના ઉપર લખેલા તમામ અંતરા નીચેની લીન્ક પર સાંભળી શકાશે.
(તસવીરો નેટના અને વિડીયો ક્લીપો યુ ટ્યૂબના સૌજન્યથી)
શ્રી બીરેન કોઠારીનાં સંપર્ક સૂત્રો:
ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com
બ્લૉગ: Palette (અનેક રંગોની અનાયાસ મેળવણી)
વેબ ગુર્જરી 