ફિલ્મી ગીતોમાં વિવિધ વાદ્યોના પ્રદાન વિશેની શ્રેણી

પીયૂષ પંડ્યા, બીરેન કોઠારી

આજની કડીમાં ફ્લ્યુટ પ્રકારનાં ફૂંકવાદ્યોના ધ્વનિ અને સ્વરોનો વધારે પરિચય કેળવવા માટે તેમનો પ્રભાવક ઉપયોગ થયો હોય તેવાં ચુનંદાં ગીતો સાંભળીએ.

શરૂઆત કરીએ વરીષ્ઠ ગાયક પંકજ મલ્લિકે ગાયેલા એક બિનફિલ્મી ગીત ‘તેરે મંદીર કા હૂં દીપક જલ રહા’થી. આ ગીતમાં ગાયકીની સમાંતર વહેતા રહેતા વાંસળીના અંશો તેમ જ વચ્ચે વચ્ચે સંભળાતા  વાંસળીના ટહુકા ગીતના માધુર્યને વધારી દે છે.

૧૯૪૯ની ફિલ્મ દિલ્લગીનું ગીત ‘તૂ મેરા ચાંદ મૈ તેરી ચાંદની’ માણીએ. આ ફિલ્મનું સંગીત નૌશાદે તૈયાર કર્યું હતું. આ ગીત મહદઅંશે વાંસળીના સ્વરોથી સજાવાયું છે.

૧૯૫૩ના વર્ષમાં પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ અનારકલીમાં સી.રામચંદ્રે તૈયાર કરેલાં તમામ ગીતો ભારે લોકપ્રિયતાને વર્યાં હતાં. સાત દાયકા પછી પણ અલગઅલગ વયજૂથના ચાહકો આ ગીતો ગણગણતા હોય છે. તે પૈકીના ‘મહોબત ઐસી ધડકન હૈ’ના વાદ્યવૃંદમાં વાંસળીના કર્ણપ્રિય અંશો છે.

ફીલ્મ મેરી સૂરત તેરી આંખેં(૧૯૬૩)ના ગીત ‘યે કીસ ને ગીત છેડા’ના શાંત અને સરળ વાદ્યવૃંદમાં વાંસળીના સ્વરો બહુ પ્રભાવક લાગે છે. સંગીત સચીનદેવ બર્મનનું હતું.

૧૯૬૪ની ફિલ્મ ચિત્રલેખાના રોશનના સ્વરબદ્ધ કરેલા ગીત ‘મન રે તૂ કાહે ન ધીર ધરે’માં વાંસળીના શાંત ગતિએ વહેતા સ્વરો ગીતના માધુર્યમાં ઉમેરો કરે છે.

૧૯૬૫ની ફિલ્મ ખાનદાનમાં રવિનું સંગીત હતું. આ ફિલ્મનું વાંસળીના સ્વરોથી સજેલું ગીત ‘નીલ ગગન પર ઉડતે બાદલ આ આ આ’ માણીએ.

<https://www.youtube.com/watch?v=_HVXJ8BAJM8

ફિલ્મ તીસરી કસમ (૧૯૬૬)ની લોકપ્રિયતામાં શંકર-જયકીશનના નિર્દેશનમાં બનેલાં તેનાં ગીતોનું નોંધનીય પ્રદાન છે. સાંભળીએ, ‘દુનિયા બનાનેવાલે ક્યા તેરે મન મેં’. આ ગીતમાં વાંસળીના કર્ણપ્રિય અંશો છે.

આરાધના (૧૯૬૯)નાં સચીનદેવ બર્મનના નિર્દેશનમાં બનેલાં ગીતોએ એવી ધૂમ મચાવી હતી કે તેના થકી ગાયક તરીકે કિશોરકુમાર અને અભિનેતા તરીકે રાજેશ ખન્નાની કારકીર્દિને નોંધનીય ફાયદો થયો હતો.

તે ફિલ્મનું ખુદ સચીનદેવ બર્મનનું ગાયેલું ગીત ‘સફલ હોગી તેરી આરાધના’ વાંસળીના સ્વરોથી સજેલું છે.

https://www.youtube.com/watch?v=1y23s6lQ5iM

૧૯૭૦ની ફિલ્મ ગીત માટે સંગીત રવિએ તૈયાર કર્યું હતું. આ ફિલ્મનું લોકપ્રિય ગીત ‘આ જા તૂઝ કો પૂકારે મેરે ગીત’ તેના વાદ્યવૃંદમાં સમાવિષ્ટ વાંસળીના સ્વરો માટે જાણીતું છે.

ફિલ્મ પ્રેમ પર્બત (૧૯૭૩)નું સંગીત જયદેવે તૈયાર કર્યું હતું. તેનું એક બેહદ લોકપ્રિય થયેલું ગીત ‘યે દિલ ઔર ઉન કી નીગાહોં કે સાયે’ વાંસળીના અંશોની સંગત વડે માધુર્યસભર બન્યું છે. આધારભૂત સૂત્રોમાંથી મળતી માહીતિ મુજબ આ ફિલ્મ સાથે એક કમનસિબ દુર્ઘટના એવી બની કે તેની એક પણ પ્રીન્ટ બચી નથી. સદનસીબે ગીતો રેકોર્ડ્સ પર સલામત રહ્યાં છે. ખેર, ગીત માણીએ.

https://www.youtube.com/watch?v=PwsTEwn5hKw

૧૯૭૩માં જ રજૂ થયેલી ફિલ્મ અભિમાનનાં સચીનદેવ બર્મનના નિર્દેશનમાં બનેલાં ગીતોની લોકપ્રિયતા આજે પાંચ દાયકા પછી પણ બરકરાર છે. તે પૈકીનું વાંસળીપ્રધાન ગીત ‘પિયા બિના પિયા’ માણીએ.

આ કડીના સમાપનમાં ફિલ્મ ગીત ગાતા ચલનું ટાઈટલગીત માણીએ. આ પણ એક વાંસળીપ્રધાન ગીત છે.

આ સાથે અહીં અટકીએ. આવતી કડીમાં ફૂંકવાદ્યો વિશે વધારે માહીતિ અને ગીતો સાથે મળીશું.

નોંધ :

૧) તસવીર નેટ પરથી તેમ જ વાદનની અને ગીતોની લિન્ક્સ યુ ટ્યુબ પરથી તેનો વ્યવસાયિક ઉપયોગ નહીં થાય તેવી બાંહેધરી સહિત સાભાર લીધી છે.

૨) અહીં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં રસબિંદુ માત્ર અને માત્ર ચોક્કસ વાદ્ય જ છે.

૩) અહીં મૂકાયેલાં ગીતોની પસંદગી લેખકોની પોતાની છે. આ યાદી સંપૂર્ણ હોવાનો દાવો પણ નથી કે તે માટેનો ઉપક્રમ પણ નથી. તેથી અમુક ગીત કેમ ન મૂક્યું કે ચોક્કસ ગીત રહી ગયાની નોંધ લેવાને બદલે આ શ્રેણીના હેતુવિશેષનો આનંદ માણવા ભાવકમિત્રોને અનુરોધ છે.

સંપર્ક સૂત્રો :

શ્રી પિયૂષ પંડ્યા : ઈ-મેલ: piyushmp30@yahoo.com
શ્રી બીરેન કોઠારી : ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com