ફરી કુદરતને ખોળે
જગત કીનખાબવાલા
ચીબરી નાના કદનું, મજબૂત, જાડું અને તગડું શરીર ધરાવતું ઘુવડના વર્ગનું એક સુંદર પક્ષી છે. તેના જુદા પડતા અવાજ કે જે તિણા ચિરૃર.. ચિરૃર જેવા અવાજને કારણે ચીબરી નામ મળેલું છે. તેના શરીરના ઉપલા ભાગો રાખોડી-ભૂરા રંગના અને તેમાં જેમાં મુખ્યત્વે સફેદ રંગનાં ટપકાંઓ હોય છે અને આવા ટપકાં ટપકાંના કારણે તેને અંગ્રજીમાં સ્પોટેડ ઓવલેટ એવું નામ મળેલું છે.
કદ: ૨૧ સે.મી./ ૮.૨૬ ઇંચ.
આયુષ્ય: ૧૬ વર્ષ
ચીબરીનું વૈજ્ઞાનિક નામ, એથેન બ્રમા ગ્રીક દેવી અને હિન્દુના દેવતા પરથી પડ્યું છે. એથેન શબ્દ ‘ગ્રીક દેવી’ એથેના ‘પરથી ઉતરી આવ્યું છે, જેના પરથી એથેન્સ શહેરનું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે બ્રમા એ હિન્દુ દેવતા બ્રહ્મા પરથી આવ્યું છે.
હિન્દીમાં ચીબરી નામ ‘ખુસટ’ છે જેનો અર્થ વૃદ્ધ માણસ થાય છે. તેનું આવું હિન્દી નામ વૃદ્ધ માણસ જેવી સફેદ દાઢી, સફેદ ફ્રેમના ચશ્મા અને ભૂરા કોટના કારણે પડ્યું છે. સૌરાષ્ટ્રમાં આ પક્ષી ને ભેરબ માતા કહેવામાં આવે છે.
તેના શરીરના નીચેના ભાગો સફેદ રંગના અને તેમાં બ્રાઉન રંગની પટ્ટીઓ હોય છે. ચહેરાનો રંગ શરીરના રંગ કરતાં આછો અને આંખો મોટી અને પીળી હોય છે. ગળાની ફરતે નિસ્તેજ સફેદ રંગનો પટ્ટો આવેલ હોય છે. નર ચીબરી અને માદા ચીબરી દેખાવમાં લગભગ સરખા હોય છે, ફક્ત માદા ચીબરીનું શરીર નર ચીબરી કરતાં થોડું નાનું હોય છે.
નર ચીબરી અને માદા ચીબરી એકબિજાને વફાદાર હોય છે. ચીબરી નવેમ્બર માસથી વૃક્ષની બખોલમાં લંબગોળ ઇડા મુકે છે. વર્ષે ચીબરી બે થી ચાર બચ્ચાને જન્મ આપવા સક્ષમ હોય છે.
એક સમયે એવું કહેવાતુકે ચીબરીને પિનિયલ ગ્રંથિ (pineal gland) નથી હોતી અને પાછળથી પ્રસ્થાપિત થયું કે તેને પિનિયલ ગ્રંથિ હોય છે જે મગજની વચમાં અને પાછળના ભાગમાં આવેલી ગ્રંથિ છે. તેના કાર્યનું નિયમન પ્રકાશ અને અંધકાર સાથે સંબંધિત હોવાથી તેને પ્રકાશસંવેદી ગ્રંથિ પણ કહે છે. તે શરીરની અંદર રહેલું જાણે ત્રીજું નેત્ર છે, જે તેના રાસાયણિક સ્રાવ (secretion) વડે શરીરના કોષોને અંધકાર (રાત્રિ) થયાનો સંદેશો આપે છે. તે કારણે તે મુખ્યત્વે અંધારામાં દેખાય છે.
રાત્રીના અંધકારમાં સક્રિય થતું આ પક્ષી તેના ખાસ પ્રકારના તિણા ચિરૃર.. ચિરૃર અવાજથી તેની હાજરીનો પુરાવો આપે છે પરંતુ તે સંપૂર્ણ નિશાચર નથી. તેના અવાજને અપશુકનિયાળ ગણીને કશુંક અહિત થવાનું છે એવી માન્યતા ભલે વ્યાપક હોય પણ તે એક અવૈજ્ઞાનિક લોકવાયકા અને અંધશ્રદ્ધા છે. આજે પણ આ ભ્રામક વાત ક્યાંક ક્યાંક પ્રચલિત છે જેને કારણે દેખાવમાં ઘુવડ જેવું હોઈ, ઘુવડ સમજીને તેનો મેલી તંત્રવિઘામાં ચીબરીનો ઉપયોગ વધતો જાય છે.
એક સમયે ચીબરી ગ્રામિણ ઉપરાંત શહેરી વિસ્તારમાં પણ જયાં પ્રાચિન વૃક્ષો અને ખંડર જગ્યામાં વધુ જોવા મળતી હતી. આ પક્ષીને ગાંઢ જંગલ કરતા ખુલ્લો વિસ્તાર વધુ પસંદ હોય છે. વધતા જતા શહેરીકરણ અને ઘટતા જતાં ખુલ્લા મેદાનોને કારણે હાલ મુખ્યત્વે શહેરી વિસ્તારમાં જલ્દી જોવા મળતાં નથી અને આ કારણે હવે ચીબરીનો અવાજ હવે પહેલા જેટલો સાંભળવા મળતો નથી.
તેનો મુખ્ય ખોરાક નાના મોટા જીવ જંતુઓ, ગરોળીઓ, ઉંદરો અને નાના પક્ષીઓ છે. ચીબરી સંધ્યાકાળે દેખાતું પક્ષી છે, છતાં તે ક્યારેક તે દિવસના પણ જોવા મળે છે. દિવસે દેખાય અને બીજા પક્ષીઓની આંખે ચઢી જાય તેવા સમયે બીજા પક્ષીઓ પોતાના ઝુંડમાં તેની ઉપર હુમલો કરી દે છે.
તે વાવેતર કરેલ વિસ્તારો અને માનવ વસવાટ સહિતના ખુલ્લા આવાસોનું સામાન્ય રહેવાસી પક્ષી છે. તેની માળા બાંધવાની ઋતુ નવેમ્બરથી એપ્રિલ મહિના સુધીની છે. તે વૃક્ષો કે પ્રાચીન અને મોટી ઇમારતોની બખોલ કે તિરાળોમાં માળા બનાવે છે તેમજ જૂના વૃક્ષ અથવા જર્જરિત દિવાલોની બખોલમાં માળો બનાવે છે.
ભારતમાં, એશિયામાં તેમજ ઉષ્ણકટિબદ્ધ વિસ્તારોમાં તેમની વસ્તી ઘણી વધારે છે.
*સ્નેહ રાખો – શીખતાં રહો – સંભાળ રાખો*
* Love – Learn – Conserve*
લેખક:
જગત કીનખાબવાલા (સ્પેરો મેન)
https://www.facebook.com/jagat.kinkhabwala
ઇમેઇલ: jagat.kinkhabwala @gmail.com
Mob. No. +91 98250 51214
વેબ ગુર્જરી 