સંખ્યા નિર્દેશ

ધર્મ અને વિજ્ઞાન

ચિરાગ પટેલ

શ્રીમદ્ વાલ્મીકિ રામાયણના છઠ્ઠા યુદ્ધકાંડના અઠયાવીસમાં સર્ગમાં આ તત્કાલીન સંખ્યા વર્ગીકરણ છે. પહેલાં એ જોઈએ.

शतम् शतसहस्राणाम् कोटिमाहुर्मनीषिणः || शतम् कोटिसहस्राणाम् शङ्कुरित्यभिधीयते | शतम् शङ्कुसहस्राणाम् महाशङ्कुरिति स्मृतः || महाशङ्क्य्सहस्राणाम् शतम् वृन्दमिहोच्यते | शतम् वृन्दसहस्राणाम् महावृन्दमिति स्मृतम् || महावृन्दसहस्राणाम् शतम् पद्ममिहोच्यते | शतम् पद्मसहस्राणाम् महापद्ममिति स्मृतम् || महापद्मसहस्राणाम् शतम् खर्वमिहोच्यते | शतम् खर्वसहस्राणाम् महाखर्वमिति स्मृतम् || महाखर्वसहस्राणाम् समुद्रमभिधीयते | शतम् समुद्रसाहस्रमोघ इत्यभिधीयते || शतमोघसहस्राणाम् महौघ इति विश्रुतः |

આધુનિક સંજ્ઞામાં ૧૦^૧૦૦ને ગૂગોલ કહે છે અને ૧૦^ગૂગોલ એટલે કે ૧૦^(૧૦^૧૦૦)ને ગૂગોલપ્લેક્સ કહે છે, જે સહુથી મોટી સંખ્યા છે.

શ્રીમદ્ ભાગવતના પ્રથમ સ્કંધમાં સૂક્ષ્મ સમય માટે એકમ સારણી આપેલી છે. એ જોઈએ.

આમ, ભારતીય પૌરાણિક/વૈદિક સંસ્કૃતિમાં સમય અને સંખ્યા માટે વ્યવસ્થિત પદ્ધતિ હતી. આશ્ચર્ય એ વાતે થાય કે, ઘણી મોટી સંખ્યા અને ઘણી નાની સંખ્યા અંગેની કલ્પના એ યુગમાં વિદ્વાનોએ કેવી રીતે કરી હશે?

ૐ તત્ સત્ ||