ટાઈટલ સોન્ગ
(આ શ્રેણીમાં હિન્દી ફિલ્મોમાં આવતાં ટાઈટલ્સ દરમિયાન વાગતાં ગીતો વિશે વાત કરવાનો ઉપક્રમ છે.)
બીરેન કોઠારી
ગીતકાર-સંગીતકારની આ યુતિ કેવળ એક જ ફિલ્મ પૂરતી બની, પણ તેમણે એવાં યાદગાર ગીતો આપ્યાં કે આજે પચાસ પચાસ વર્ષ વીતવા છતાં એ તરોતાજાં લાગે છે. આ યુતિ સર્જાઈ એ સમયગાળો બન્ને સર્જકોની ઉત્તરાવસ્થાનો કહી શકાય એવો હતો. એ યુતિ એટલે ગીતકાર પ્રદીપ અને સંગીતકાર ઓ.પી.નય્યરની.
૧૯૬૯માં રજૂઆત પામેલી, રામ મુખર્જી નિર્મિત, અજય વિશ્વાસ નિર્દેશીત ‘સમ્બન્ધ’ તેનાં અમુક ગીતોને કારણે યાદગાર બની રહી છે. દેવ મુખર્જી, અંજના મુમતાઝ, પ્રદીપ કુમાર, અનિતા દત્ત, સુલોચના જેવા કલાકારો ધરાવતી આ ફિલ્મનાં કુલ ૧૨ ગીતો હતાં.
મહેન્દ્ર કપૂરનો સ્વર (યુગલ ગીત સહિત) ચાર ગીતોમાં અને હેમંત કુમારનો સ્વર (યુગલ ગીત સહિત) ત્રણ ગીતોમાં હતો. આશા ભોંસલેનાં પાંચ એકલગીતો હતાં.
મહેન્દ્ર કપૂર દ્વારા ‘અંધેરે મેં જો બૈઠે હૈ‘, ‘યહ ખુશી લે કે મૈં ક્યા કરું‘ અને ‘અબ તો શમશાન કી માટી હી તેરી માતા હૈ‘ ગીતો એકલગીત હતાં, જ્યારે ‘જો દિયા થા તુમ ને એક દિન મુઝે ફિર વહ પ્યાર દે દો‘ હેમંતકુમાર સાથેનું હતું. ‘અકેલી હૂં મૈં, પિયા આ‘, ‘અપની માં કી કિસ્મત પર મેરે બેટે તૂ મત રો‘, ‘દર્દ કે ગાંવ સે નિકલો’, ‘તુમકો તો કરોડોં સાલ હુએ, બતલાઓ ગગનગંભીર‘, ‘તૂ હી મેરે દિન કા સૂરજ’ ગીતો આશા ભોંસલે દ્વારા ગવાયેલાં હતાં. ‘હે જગત પિતા પરમાત્મા‘ આશા અને હેમંતકુમારના સ્વરમાં હતું. ‘અબ તો ઈસ દેશ કી માટી હી તેરી માતા હૈ‘ હેમંતકુમારના સ્વરમાં હતું.
આ અગિયારે અગિયાર ગીતો કર્ણપ્રિય હતાં. તેમાં ઓ.પી.નય્યરની મુદ્રા છે, એમ પ્રદીપજીની મુદ્રા પણ સુપેરે પામી શકાય છે. આમ છતાં, આ તમામ ગીતોને પાછળ મૂકી દે એવું ગીત હતું મુકેશ દ્વારા ગવાયેલું ‘ચલ અકેલા ચલ અકેલા’ ગીત, જેનો ઉપયોગ ફિલ્મમાં ટાઈટલ સોન્ગ તરીકે કરવામાં આવ્યો હતો. આ ગીતના શબ્દો પ્રદીપજીની શૈલીના હતા, પણ સંગીત જાણે કે ઓ.પી.નય્યરે પોતાની શૈલીથી હટીને આપ્યું હોય એમ લાગતું હતું. ફ્લુટથી થતો ગીતનો આરંભ તેમજ વચ્ચે વાગતા અંશો કર્ણપ્રિય બની રહે છે.
ફિલ્મના નાયકની કથા આ શબ્દો થકી રજૂ થઈ હોય એમ જણાય છે, પણ આખરે આ ગીત નાયકની કથા પૂરતું મર્યાદિત ન બની રહેતાં સાર્વત્રિક બની રહે છે. જીવન જીવવાનો રાહ કવિ પોતાની રીતે ચીંધે છે.
પ્રદીપ અને ઓ.પી.નય્યરે વધુ ફિલ્મોમાં સાથે કામ કર્યું હોત તો? એ કલ્પના મઝાની લાગે છે.
આ ગીતની મઝા એવી છે કે તેમાં ‘ચલ અકેલા’ શબ્દસમૂહ આવર્તન પામતો રહે છે. મુખડાની પ્રથમ પંક્તિમાં એ ત્રણ વાર અને બીજી પંક્તિમાં એક વાર, એમ મુખડાની બે પંક્તિમાં જ તેનો ઉપયોગ કુલ ચાર વખત થાય છે. ‘એકલા ચાલવા’ પર જે ભાર મૂકવાનો છે એ આ રીતે મૂકાતો જણાય છે.
ગીતના શબ્દો આ મુજબ છે.
चल अकेला, चल अकेला, चल अकेला
तेरा मेला पीछे छूटा राही चल अकेला
चल अकेला, चल अकेला, चल अकेला
तेरा मेला पीछे छूटा राही चल अकेला
हज़ारों मील लम्बे रास्ते तुझको बुलाते
यहाँ दुखड़े सहने के वास्ते तुझको बुलाते
है कौन सा वो इंसान यहाँ पर जिस ने दुख ना झेला
चल अकेला, चल अकेला, चल अकेला
तेरा मेला पीछे छूटा राही चल अकेला (2)
तेरा कोई साथ न दे तो तू खुद से प्रीत जोड़ ले
बिछौना धरती को करके अरे आकाश ओढ़ ले
यहां पूरा खेल अभी जीवन का तूने कहाँ है खेला
चल अकेला, चल अकेला, चल अकेला
तेरा मेला पीछे छूटा राही चल अकेला
चल अकेला, चल अकेला, चल अकेला
तेरा मेला पीछे छूटा राही चल अकेला
આ આખું ગીત આ લીન્ક પર સાંભળી શકાશે.
એટલી પૂરક વિગત જરૂરી કે સમ્બન્ધ નામની આ ઉપરાંત કુલ ત્રણ ફિલ્મો બની હતી, જે અનુક્રમે ૧૯૮૨ , ૧૦૦૫ અને ૨૦૦૪ (સમ્બન્ધ- ધ રિલેશન) માં રજૂઆત પામી હતી.
(તસવીરો નેટના અને વિડીયો ક્લીપો યુ ટ્યૂબના સૌજન્યથી)
શ્રી બીરેન કોઠારીનાં સંપર્ક સૂત્રો:
ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com
બ્લૉગ: Palette (અનેક રંગોની અનાયાસ મેળવણી)
વેબ ગુર્જરી 