ટાઈટલ સોન્ગ
(આ શ્રેણીમાં હિન્દી ફિલ્મોમાં આવતાં ટાઈટલ્સ દરમિયાન વાગતાં ગીતો વિશે વાત કરવાનો ઉપક્રમ છે.)
બીરેન કોઠારી
કોઈ ફિલ્મનું એક જ ગીત અલગ અલગ રીતે મહિલા અને પુરુષ ગાયક દ્વારા ગવાયું હોય ત્યારે સામાન્ય રીતે પુરુષ ગાયક દ્વારા ગવાયેલું ગીત વધુ અસરકારક બની રહે છે, એમ મને લાગે છે. અમુક અપવાદ અલબત્ત, ખરા જ કે જેમાં મહિલા ગાયકની આવૃત્તિ ચડિયાતી હોય, જેમ કે, ‘બહાર’નું ‘કસૂર આપ કા, હજૂર આપકા‘ ગીતમાં શમશાદ બેગમ મેદાન મારી જતાં લાગે, જ્યારે કિશોરકુમારનું ગીત સરખામણીએ ફિક્કું લાગે. બન્ને આવૃત્તિઓ બરોબરીની હોય અને દોરાભાર પણ ઊતરતી ન હોય એવું હેમંતકુમાર અને ગીતાદત્ત દ્વારા અલગ અલગ ગવાયેલાં એક જ ગીતમાં અનેક વાર લગભગ નિરપવાદ રીતે બન્યું છે. પણ આ અપવાદ છે. જે પણ ગીતની આવૃત્તિ લતા કે આશા દ્વારા ગવાઈ હોય અને એ જ ગીત અન્ય પુરુષ ગાયક દ્વારા ગવાયું હોય તો એમાં મહદંશે પુરુષ ગાયકનું ગવાયેલું ગીત વધુ અસરકારક બની રહે છે.
૧૯૫૭માં રજૂઆત પામેલી ‘ગોયલ સિને કોર્પોરેશન’ નિર્મિત, દેવેન્દ્ર ગોયલ દિગ્દર્શીત ‘એક સાલ’ના અતિ વિખ્યાત ગીત ‘સબ કુછ લૂટા કે હોશ મેં આયે તો ક્યા કિયા’ પણ આ જ શ્રેણીમાં બેસે છે. આ ગીત તલત મહેમૂદે તેમજ લતા મંગેશકરે અલગ અલગ રીતે ગાયું છે, પણ તલત મહેમૂદનું ગીત એક વાર સાંભળી લઈએ પછી એ કાનમાંથી ખસવાનું નામ નથી લેતું. એમના અવાજમાં વ્યક્ત થતું સાહજિક દર્દ એટલે ઊંડે સુધી સાંભળનારને અસર કરી જાય છે કે પછી એ સ્વરને બદલે બીજા કોઈ સ્વરમાં આ ગીત કલ્પી શકાતું નથી.
‘એક સાલ’માં અશોકકુમાર, મધુબાલા, મહેમૂદ, કુલદીપ કૌર, મીનૂ મુમતાઝ, મદનપુરી જેવા કલાકારોની મુખ્ય ભૂમિકા હતી. ફિલ્મમાં નવ ગીતો હતાં, જે પૈકીનાં આઠ પ્રેમ ધવને લખેલાં અને એક ગીત રવિએ. રવિની મુખ્ય ઓળખ સંગીતકાર તરીકેની, પણ તેમણે અનેક ગીતોને સ્વર આપ્યો છે, એમ ગીત લખ્યાં પણ છે. આ ફિલ્મમાં સંગીત રવિનું હતું.
‘તૂ જિયે હઝારો સાલ ગોરી’ (આશા અને સાથીઓ), ‘ચલે ભી આઓ’ (લતા), છુમ છુમ ચલી, પિયા કી ગલી (લતા), ‘દિલ તો કિસી કો દોગે’ (મ.રફી), ‘અરે સુનો રે સુનો’ (ગીતાદત્ત, એસ.બલબીર), ‘સબ કુછ લૂટા કે હોશ મેં આયે’ (તલત) , ‘સબ કુછ લૂટા કે હોશ મેં આયે’ (લતા) ગીતો પ્રેમ ધવને લખેલાં હતાં. તો હેમંતકુમાર અને લતા દ્વારા ગવાયેલું ‘ઉલઝ ગયે દો નૈના’ રવિએ લખ્યું હતુંં.
મહમ્મદ રફીના સ્વરે ગવાયેલું ગીત ‘કિસકે લિયે રુકા હૈ, કિસકે લિયે રુકેગા’ ફિલ્મના ટાઈટલ સોન્ગ તરીકે છે. આ ગીત ફિલ્મ દરમિયાન પણ બે વાર, એટલે કે કુલ ત્રણ વાર સાંભળી શકાય છે.
એક તો ગીતના શબ્દો બહુ જ સમૃદ્ધ છે, અને એ મહમ્મદ રફી દ્વારા ગવાયા છે. આ બન્નેનું સંયોજન કેવું કર્ણપ્રિય નીવડી શકે એનું આ ગીત ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.
किसके लिए रुका है, किसके लिए रुकेगा
करना है जो भी कर ले, ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है
किसके लिए रुका है, किसके लिए रुकेगा
करना है जो भी कर ले, ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है,
किसके लिए रुका है….
पानी का बुलबुला है, इंसान की ज़िंदगानी
दम भर का ये फ़साना, पल भर की ये कहानी
हर सांस साथ अपने, पैगाम ला रहा है
हर सांस साथ अपने, पैगाम ला रहा है
करना है जो भी कर ले, ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है
किसके लिए रुका है…
અહીં ટાઈટલ્સ પૂરાં થાય છે, અને ગીતનો એક હિસ્સો પણ.
એ પછી ફિલ્મમાં ગીતનો આ હિસ્સો સંભળાય છે, જેમાં માત્ર મુખડું અલગ છે, અને બાકીનું ગીત ટાઈટલમાં હતું એ જ છે.
ग़ाफ़िल तुझे घड़ियाल ये, देता है मनादि
गर्दूं ने घडी उम्र की, इक और घटा दी
किसके लिए रुका है, किसके लिए रुकेगा
करना है जो भी कर ले, ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है
किसके लिए रुका है, किसके लिए रुकेगा
करना है जो भी कर ले, ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है,
किसके लिए रुका है….
पानी का बुलबुला है, इंसान की ज़िंदगानी
दम भर का ये फ़साना, पल भर की ये कहानी
हर सांस साथ अपने, पैगाम ला रहा है
हर सांस साथ अपने, पैगाम ला रहा है
करना है जो भी कर ले, ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है
किसके लिए रुका है…
ગીતનો ત્રીજો હિસ્સો ફિલ્મના અંત ભાગે આવે છે, જેના શબ્દો આ મુજબ છે.
दुनिया बुरा कहे तो, इल्ज़ाम ये उठा ले
खुद मिट के भी किसी की तू ज़िंदगी बचा ले
दिल का चराग तुझको रस्ता दिखा रहा है
दिल का चराग तुझको रस्ता दिखा रहा है
करना है जो भी कर ले ये वक़्त जा रहा है
ये वक़्त जा रहा है
किसके लिए रुका है….
(मनादि = ઘોષણા, गर्दूं =આકાશ)
ગીતના ત્રણે હિસ્સા સળંગ આ લીન્ક પર સાંભળી શકાય છે.
ઊર્દૂશાયર નાઝી શાકીરના આ જાણીતા શેઅરનો ઉપયોગ પ્રેમધવને ગીતમાં સહેજ ફેરફાર સાથે કર્યો હોય એમ લાગે છે.
बुलंद आवाज़ से घड़ियाल कहता है कि ऐ ग़ाफ़िल
कटी ये भी घड़ी तुझ उम्र से और तू नहीं चेता
https://youtu.be/IaCNVExE2s0?si=19vMQuFlzIJW_FWh
(તસવીરો નેટના અને વિડીયો ક્લીપો યુ ટ્યૂબના સૌજન્યથી)
શ્રી બીરેન કોઠારીનાં સંપર્ક સૂત્રો:
ઈ-મેલ: bakothari@gmail.com
બ્લૉગ: Palette (અનેક રંગોની અનાયાસ મેળવણી)
વેબ ગુર્જરી 