લુત્ફ-એ-શેર: મણકો # ૭૮

ભગવાન થાવરાણી

ચકબસ્ત એટલે વિભાજીત . થોડાક સમય પહેલાં અમારા ઉર્દૂ પોએટ્રી ગ્રૂપમાં આ  શાયર એટલે  પંડિત બ્રિજનારાયણ ‘ ચકબસ્ત ‘ અને એમના દ્વારા લખાયેલી એક નઝ્મની વાત નીકળી. આ નઝ્મ રામાયણના એક પાઠ પર આધારિત છે. ચકબસ્ત કાશ્મીરી બ્રાહ્મણોના એક ફિરકાનું નામ પણ છે. છેલ્લા ઘણા સમયથી જે શાયરોની વાત ચાલે છે એમની જેમ જ ચકબસ્ત પણ ઉર્દૂ અદબના પાયાના સ્તંભોમાંના એક છે. એ પણ સીમાબની જેમ ૧૮૮૨માં જન્મ્યા અને માત્ર ૪૪ની વયે અવસાન પામ્યા.

એમનો અંદાઝ જોઈએ :

ગુનહગારોં મેં શામિલ હૈં, ગુનાહોં સે નહીં વાકિફ
સઝા કો જાનતે હૈં હમ, ખુદા જાને ખ઼તા ક્યા હૈ

અને એમની બેબાકી જૂઓ :

કિયા  હૈ  ફાશ  પરદા કુફ્ર – ઓ – દીં કા ઈસ કદર મૈને
કિ દુશ્મન હૈ બરહમન ઔર અદૂ શૈખ – એ – હરમ મેરા

અર્થાત ધર્મ અને નાસ્તિકતાની પોલ મેં એ હદે ખોલી કે હવે મૌલવી અને પૂજારી બન્ને મારા દુશ્મન છે !

ખરેખર તો મારે વાત કરવી છે ચકબસ્ત સાહેબના આ શેરની :

ઝિંદગી ક્યા હૈ ? અનાસિર મેં જુહુર – એ – તરતીબ
મૌત  ક્યા  હૈ ?  ઈન્હીં  અઝ્ઝા  કા  પરેશાં  હોના ..

ગાલિબની જમીન પર લખાયેલ શેર છે આ. (‘ બસ કિ દુશ્વાર હૈ હર કામ કા આસાં હોના ‘ ) પણ વાત કંઈક જૂદી છે. જીવન અને મૃત્યુની વ્યાખ્યા કરી છે અહીં. અનાસિર અર્થાત તત્ત્વોની વ્યવસ્થિત ગોઠવણી એટલે જીવન અને એ જ તત્વોનું વિખેરાઈ જવું (પરેશાં હોના) એટલે મૃત્યુ !

હિંદુ શાસ્ત્રોમાં જીવન – મૃત્યુની આ જ તો વ્યાખ્યા છે..