લુત્ફ-એ-શેર: મણકો # ૭૩

ભગવાન થાવરાણી

એક ખ્વાજા હૈદર અલી  ‘ આતિશ ‘ પણ હતા. ઝૌક, ગાલિબ અને બાદશાહ ઝફરના સમકાલીન અને અઢારમી સદીના ઉત્તરાર્ધના શાયર. એટલા સ્વમાની અને જિંદાદિલ કે એમના કલામમાં દર્દ – ઓ – ગમનો ઉલ્લેખ પણ દીવો લઈને શોધવો પડે ! એ લખનૌના નવાબ વાજિદ અલી શાહના ઉસ્તાદ હતા, જો કે એમની રચનાઓમાં લખનૌની રંગત અને દિલ્હીની ખુશ્બૂ બન્ને મોજૂદ હતા. આતિશ અંતર – જ્ઞાન અને સૌંદર્યબોધના કવિ હતા. એમનો શેર :

બડા  શોર  સુનતે  થે  પહલૂ મેં દિલ કા
જો ચીરા તો ઈક કતરા-એ-ખૂં ન નિકલા

અને એમની વિચાર – પ્રક્રિયાનો આ નમૂનો પણ :

બુતખાના તોડ ડાલિયે, મસ્જીદ કો ઢાઈયે
દિલ  કો  ન  તોડિયે, યે  ખુદા કા મકામ હૈ

(બુતખાના = મંદિર)

ગેય ગઝલના શોખીનોએ આબિદા પરવીન અને અમાનત અલી ખાન સાહેબે અલગ – અલગ અંદાઝમાં ગાયેલી એમની આ ગઝલ જરૂર સાંભળી હશે :

યે  આરઝૂ  થી  તુજે  ગુલ  કે રૂ-બ-રૂ કરતે
હમ ઔર બુલબુલ-એ-બેતાબ ગુફતગૂ કરતે

એમની એક ગઝલના મત્લાની નકલ હસરત જયપુરીએ ૧૯૬૭ની ફિલ્મ દીવાનામાં મુકેશ દ્વારા ગવાયેલા ગીતમાં કરી હતી :

ઐ સનમ જિસને તુજે ચાંદ – સી સૂરત દી હૈ
ઉસી  અલ્લાહને  મુજકો  ભી  મુહબ્બત દી હૈ

(હસરત સાહેબે બસ ‘અલ્લાહ’ નું ‘માલિક’ કરી દીધેલું.  )

એમના જે શેરે મને વિશેષ પ્રભાવિત કર્યો છે તે છે આ :

ખુદા દરાઝ કરે ઉમ્ર ચર્ખ-એ-નીલી કી
યે બેકસોં કે મઝારોં કા શામિયાના હૈ ..

(ચર્ખ-એ-નીલી = ભૂરું આકાશ )

આતિશ સાહેબ દીર્ઘાયુષ્યની પ્રાર્થના કરે છે તોય કોની ? આપણા બધા ઉપર ફેલાયેલા નીલા આકાશની જે ન કેવળ આપણા જેવાનો શામિયાણો છે પણ એ બધા ગરીબ – બિચારા લોકોના નગ્ન અને જીવતા મઝાર જેવા જિસ્મોની પણ એ ચાદર છે જે મરવાના વાંકે જીવી રહ્યા છે !

ખુદા દરેક યુગમાં એમની દુઆ કબૂલ ફરમાવે ..